EU-studenten mogen 21 maart naar de stembus: hoe zit dat?

Al sinds 1996 hebben mensen uit een EU-lidstaat stemrecht in andere aangesloten landen, mits zij daar staan ingeschreven. In Utrecht gaat dat jaarlijks om zo’n 1600 studenten, zegt een gemeentewoordvoerder. Niet iedereen is zich daarvan bewust. In een brief aan EU-studenten die naar Nederlandse media werd verzonden, attendeert de politieke partij D66 daarom op het stemrecht van deze groep en roept studenten op 21 maart ook naar de stembus te gaan.

Waaraan hebben we deze wetgeving te danken? Universitair hoofddocent Wytze van der Ploeg van de UU is gespecialiseerd in het nationale en decentrale staatsrecht en legt uit: “De beslissing is ooit op Europees niveau genomen en berust op het idee dat we in de EU meer zijn dan toevallige buurlanden. Als een Italiaan bijvoorbeeld vanuit werkmotief in een ander Europees land werkt, maakt hij deel uit van die gemeenschap. Via de gemeenteraadsverkiezingen mag hij logischerwijs over zichzelf en zijn omgeving beslissen.”

Verbondenheid met de stad

Op provinciaal en landelijk niveau ligt dat anders. Daar geldt het stemrecht alleen voor mensen met de Nederlandse nationaliteit. Van der Ploeg: “Gemeenteraadsverkiezingen hebben in tegenstelling tot die verkiezingen geen grote gevolgen voor internationaal beleid. Het zou niet reëel zijn als mensen afkomstig uit landen waarmee wij ons verhouden, vanuit een ander land invloed hebben op dit beleid.”

De opkomst van jongeren bij de gemeenteraadsverkiezingen is doorgaans laag. Is dat niet nog minder het geval bij internationale studenten? Zij zijn hier doorgaans maar een aantal semesters. Van der Ploeg denkt dat de houding van internationals ten opzichte van de Nederlandse student niet veel hoeft te verschillen. “Of je nu uit Groningen komt of Italië: beide studenten kunnen zich weinig verbonden voelen met de gemeente omdat ze er tijdelijk wonen.”

Geen speciale voorlichting voor EU-studenten

Internationale kiezers krijgen geen speciale voorlichting over hun stemrecht, zegt de gemeente Utrecht. Ze verkrijgen informatie net als iedereen via landelijke publiciteit, de verkiezingsborden in de stad en de thuis opgestuurde stempassen. Wel heeft de Kiesraad, de landelijke organisatie die de verkiezingen regelt, een Engelstalige website waar op de Utrechtse gemeentewebsite naar wordt verwezen.

Dat meer voorlichting gewenst is, blijkt uit een rondgang langs tien EU-studenten in Utrecht. De meesten weten dat ze mogen stemmen, maar het gebrek aan informatie over deelnemende kandidaten is velen van hen reden om niet naar de stembus te gaan. Een ander veelgenoemde reden is hun tijdelijke verblijf: ze voelen zich niet betrokken genoeg bij de stad. Een enkele keer heeft het niet-stemmen ook een praktische reden: dan is de stempas niet aangekomen omdat de student pas onlangs is ingeschreven bij de gemeente.

Politiek engagement beperkt zich niet tot stemmen alleen

De Ierse Andriu (21) vindt de optie een fantastische kans voor internationale studenten om invloed uit te oefenen op het beleid van de stad. “Ik las eens dat internationals in Utrecht 7 procent van de bevolking uitmaken. Al onze stemmen samen, zijn dus drie zetels. Dat kan een coalitie maken of breken.”

Sinds september woont de student politicologie en muziektechnologie in Utrecht waar hij studentenprotesten organiseert tegen het kamertekort met We Want Woonruimte. Toch zal hij 21 maart niet naar de stembus gaan: hij is zijn stempas kwijtgeraakt. “Ik ben in zeer korte tijd zes keer verhuisd, dat biljet is ergens achtergebleven. Het kamertekort is iets waarvan ik hoop dat de politiek het gaat aanpakken. Na huisjesmelkers en de bank van een vriend, woon ik eindelijk in een legaal SSH-huis. Ik vind het jammer dat ik door domme pech niet kan stemmen, maar politiek engagement beperkt zich niet tot stemmen alleen. Door met protesten de stad te wijzen op het nijpende kamertekort, hoop ik mijn steentje bij te dragen. De Nederlandse taal is in ieder geval geen barrière: ik praat met Nederlandse vrienden over lokale ontwikkelingen en ben trouw bezoeker van dutchnews.nl.”

Aleksi Hamalainen (25) komt uit Helsinki en woont tot en met 2019 in Utrecht. Hij volgt hier de research master Religious Studies. Ook hij ziet graag de huizensituatie verbeteren. Maar hoewel hij zich bewust is van zijn stemrecht, weet hij naar zijn zin te weinig af van de lokale politiek om te gaan stemmen. “Het is gek: ik ben een EU-burger, studeer hier en woon op dezelfde plek als Nederlanders, maar tegelijkertijd is het niet mijn echte thuis. Het voelt alsof de verkiezingen mij niet aangaan. Tegelijkertijd doet het dat wel: de resultaten hebben ook impact op mij. Maar: ik wil niet stemmen om gewoon maar te stemmen.”

Logische regel van het EU-lidmaatschap

Voor veel Nederlanders is het bericht dat EU-studenten ook mogen stemmen, nieuw. Nederlandse masterstudent Tessa Hagendoorn (27) volgt een master Engelse Taal- & Letterkunde. Ze vindt het apart dat buitenlandse studenten die hier korte tijd verblijven, mogen stemmen. “Ik vraag me voornamelijk af of zij dit willen. Als buitenlandse student ontbreekt volgens mij de context van dergelijke verkiezingen in een land. Daarnaast zullen deze studenten waarschijnlijk de gevolgen van de verkiezingen niet eens meemaken. Maar: als je langere tijd in een land verblijft, vind ik dat je ook mee mag bepalen wat voor jou wel of niet belangrijk is.”

Lotte Klaassen (22), bestuurslid van het Erasmus Student Network ESN, heeft dagelijks te maken met internationale studenten. Ook zij wist niet van de wetgeving af maar vindt het een logisch gevolg van het EU-lidmaatschap. Ze acht de kans klein dat veel studenten echt zullen gaan stemmen. “Gezien veel studenten hier maar één semester zijn, schrijven ze zich vaak niet in en mogen ze dus niet stemmen. De studenten die naar de stembus gaan, volgen hier vermoedelijk een hele bachelor of master. Zij wonen hier langer en worden ook geraakt door het gemeentelijk beleid.”

De Spaanse sociologiestudent Lucia Garcia Larrauri (20) woont voor haar Erasmus-uitwisseling een jaar in Utrecht. Ze had geen flauw benul van haar stemrecht. Nu ze erop is gewezen, zegt zij met volle overtuiging hier gebruik van te gaan maken. “Internationale studenten wonen hier vaak een jaar, dus is het goed dat we onze mening en onze zorgen kunnen uiten.” Het enige wat Lucia daarvoor nodig heeft, is wat tijd om zich te verdiepen in de standpunten van de Utrechtse partijen. En natuurlijk een stempas. “Is dat die blauwe envelop met Nederlandse tekst? In dat geval heb ik hem ontvangen.”