Nieuwe bedreiging sport is gendoping

Terwijl er elke dag meer wielrenlijken uit de kast vallen, doemt het volgende spook al weer aan de horizon op: genetische doping. Farmaciestudent Toon van der Gronde deed er samen met een aantal gerenommeerde dopingexperts onderzoek naar.

Een bijzonder toeval. Op de dag dat Lance Armstrong zijn verhaal doet bij Oprah, krijgt DUB een mailtje van farmaciestudent Toon van der Gronde. Zijn bachelorthesis over genetische doping is net in een bewerkte versie gepubliceerd in het British Journal of Sports Medicine, meldt hij.

In het artikel wordt beschreven welke potentie verschillende vormen van gendoping hebben om de sportieve prestaties te verbeteren. Wielrenners hoeven in de nabije toekomst wellicht niet meer te rommelen met injectienaalden in de hotelkamer, maar kunnen met behulp van een enkele behandeling maanden- of wel jarenlang extra hard over de weg fietsen.

Genetische therapie wordt nu al toegepast voor medische doeleinden. Hoe het werkt? Je injecteert een patiënt met een virus, en dat virus zorgt ervoor dat het lichaam bepaalde eiwitten gaat produceren. Zo is er het middel Glybera, recent goedgekeurd voor gebruik in Europa, bedoeld voor patiënten met een zeldzame stofwisselingsziekte. Door injectie van een virus zouden "fouten" in de genetische code hersteld worden.

Dat zijn zieke patiënten. Gezonde sporters kunnen met gendoping eveneens bepaalde functies van het lichaam verbeteren. En dat zullen sommige sportfraudeurs ook doen. Toon van der Gronde, zijn meeschrijvende begeleider Toine Pieters (UU/VU), en co-auteurs Olivier de Hon (Dopingautoriteit Nederland) en Hidde Haisma (RUG) verwachten dat dit  voor het eerst bij de Olympische Spelen van 2016 zal gebeuren.

Momenteel zijn er geen sterke aanwijzingen dat sporters al experimenteren met genetische behandelingen, vertelt farmaciestudent Van der Gronde. "In 2006 was er een Duitse atletiekcoach die bij een Nederlandse arts informeerde naar de beschikbaarheid van gendoping op basis van epo, maar verder zijn er geen aanwijzingen van gebruik. Maar zeker weten we het niet."

Zijn begeleider, hoogleraar Toine Pieters, wil niet uitsluiten dat gendoping nu al in gebruik is. “De ervaring leert dat we er jaren pas na dato achter komen dat sporters in een eerder statium hebben geëxperimenteerd met nieuwe dopingproducten. Een gouden medaille is zoveel waard, het is een miljardenindustrie, en dus is de verleiding groot.”

“Sporters nemen soms grote risico’s, ook met hun gezondheid. In de jaren negentig moest wielrenner Bjarne Riis, monsieur 60%, rechtop slapen omdat zijn bloed zo dik was van overmatig epo-gebruik. Als hij zou gaan liggen, zou hij wellicht een hartstilstand krijgen.”

Genetische doping kan volgens de onderzoekers in de toekomst een groot sportprobleem worden. Van der Gronde: "Je maakt eiwitten aan met eigen cellen, zodat die niet of nauwelijks van lichaamseigen te onderscheiden zijn. Daardoor is dat met de huidige dopingtesten moeilijk te detecteren."

Niet alleen duursporten moeten vrezen voor de intrede van genetische doping. Een bokser zou veel profijt kunnen hebben van een genetische therapie met endorfine of enkefaline, omdat dit de pijntolerantie vergroot. En een gewichtheffer kan zijn spieren extreem ontwikkelen door het myostatin-gen te remmen.

Niet in bovenstaande middelen, en ook niet in gendoping op basis van epo (te grote kans op opsporing) schuilt volgens het onderzoek het grote gevaar voor sport. Een genetische therapie met het eiwit PEPCK-C kan wel het wondermiddel van de toekomst worden. Het middel zorgt voor een extreme boost in je uithoudingsvermogen. Het is nog niet getest op mensen, maar al wel is aangetoond dat “gedopeerde” muizen ruim 20 keer langer kunnen rennen dan “cleane” muizen voordat ze moe worden (zie dit filmpje).

Wat ook voorspeld wordt, is dat sporters zichzelf een cocktail van verschillen eiwitten toedienen die hun genetische eigenschappen verbeteren. Pieters: “Naarmate de complexiteit van de behandeling stijgt, wordt detectie lastiger. De gezondheidsrisico’s worden ook groter. Je gaat knutselen op moleculair niveau, zonder dat je alle consequenties overziet.”

Advertentie