Promovenda jaagt op leeuwen in Krugerpark

Miriam Maas promoveerde onlangs bij de faculteit Diergeneeskunde op onderzoek naar tuberculose bij leeuwen. Zij moest daarvoor de veiligheid van het lab verlaten om in het Krugerpark in Zuid-Afrika het soort avontuurlijke veldwerk te doen waar veel onderzoekers alleen van kunnen dromen.

Voor haar onderzoek naar tuberculose bij leeuwen, deed Miriam Maas als masterstudent en later als promovendus onderzoek in Zuid-Afrika. De eerste keer ging ze er een jaar heen waarvan ze drie maanden doorbracht in het Krugerpark. Daarna is ze nog twee keer terug geweest naar het wildpark. Maas wilde in de eerste plaats een nieuwe test ontwikkelen om tuberculose bij leeuwen vast te stellen. Daarnaast hoopte zij door haar onderzoek meer te weten te komen over de wisselwerking tussen een infectie met tuberculose en FIV, de 'kattenvariant' van HIV bij leeuwen. Bij mensen verergeren de twee elkaar, de vraag is hoe dit bij leeuwen werkt.

Het proefschrift (zie kader) dat uit dit veldwerk voortkwam, vertelt het wetenschappelijke verhaal. DUB sprak haar over de ervaringen achter dit exotisch onderzoek.

Hoe kwam je terecht in het onderzoek naar leeuwen?
“Ik had vanaf het begin van mijn studie al een interesse in exotische dieren: ik ging in mijn eerste jaar bij Archaeopteryx, de studievereniging voor vogels en bijzondere dieren. Via mijn interesse in infectieziekten kwam ik vervolgens in het tweede jaar bij de European Wildlife Disease Association terecht, en ik mijn derde jaar werd ik uitgenodigd om het excellent-tracé bij Diergeneeskunde te doen. Dit betekent in feite een jaar lang onderzoek doen. Veel studenten willen natuurlijk naar Afrika om daar met spectaculaire dieren te werken. Door de combinatie van mijn interesse in exotische dieren en infectieziekten, kreeg ik de mogelijkheid om dat ook echt te doen.”

Hoe was het om veldwerk in het Krugerpark te doen?
“Dat was wel spannend. Ik moest voor het onderzoek leeuwen vangen. Samen met andere dierenartsen lieten we in een deels omheinde plek een zebra lopen als lokaas. Op deze capture site  konden leeuwen de zebra maar via één route bereiken. Zo wisten we waar we die leeuwen relatief makkelijk van een afstand konden verdoven met darts. Het duurt dan een kwartier voor de verdoving werkt en je de leeuw kunt ophalen. Je verdooft de leeuwen één voor één, en dus kan het ophalen van een leeuw nog een heel avontuur zijn.

“Zo was er een keer een leeuwin die we maar niet te pakken kregen omdat ze steeds wegliep. Ondertussen moesten we wel de andere leeuwen ophalen die verdoofd waren. Toen we die in het donker op grote stretchers aan het leggen waren, hoorden we van heel dichtbij gegrom. De dierenarts met wie ik samenwerkte, was niet snel zenuwachtig te krijgen – hij werkte daar al 35 jaar – maar toen zei hij wel: 'In de auto, nu meteen!' Uiteindelijk is het allemaal goed gegaan, maar het zou me niet verbazen als het ooit een keertje mis gaat. Het is toch risicovol werk; je werkt in het donker met enkel een hoofdlichtje en het licht van de koplampen, en zo'n leeuw ziet natuurlijk veel beter dan jij. In de nacht gebruikten we als lokmiddel de lokroep van een buffelkalf. Het is ook onverwacht als dat ineens een kudde van zo'n 200 buffels aantrekt.”

En het leven buiten je onderzoek?
“In Zuid-Afrika wordt alles met de auto gedaan, dus ik heb in jaar dat ik er tijdens mijn master zat nauwelijks gefietst! En van de hoge criminaliteit ben je je daar altijd bewust. Als je uitgaat moet je altijd op je spullen letten, en je gaat als vrouw ook bijna niet in je eentje op stap. Soms ontkom je er niet aan, als je bijvoorbeeld bij iemand buiten de campus gaat eten en daarna in het donker naar huis moet rijden, maar dat probeer je zo veel mogelijk te voorkomen. Er waren daar stoplichten waar je 's nachts niet voor rood stil moest gaan staan, terwijl ik hier om vier uur 's nachts nog op de fiets naar Overvecht stap. Daarnaast is het shockerend hoe sterk aanwezig het racisme nog is. Hoewel de apartheid in 1994 officieel is afgeschaft, is het racisme vooral bij mensen met een agrarische achtergrond nog aanwezig. Maar uiteindelijk is Zuid-Afrika een heel Westers land. In Kenia of Tanzania zou de cultuurshock veel groter zijn.”

Onderzoek in Afrika klinkt prachtig, maar waar moeten toekomstige onderzoekers toch echt rekening mee houden?
“Ik vond het geweldig om in het Krugerpark bij de zonsondergang een biertje te drinken – een zogeheten sundowner – op een plek waar je als toerist nooit komt om daar olifanten met elkaar in het water te zien spelen. Maar voor Afrika geldt: alles loopt altijd anders dan gepland, en daar houd je rekening mee. Logistiek, administratie, dat is allemaal ontzettend veel gedoe en gaat heel traag. Men zegt in Afrika altijd: TIA, 'This is Africa', als er iets fout gaat. Ik denk dat je dat in gedachten moet houden als je naar Afrika gaat, en dingen moet nemen zoals ze gaan.”

Leeuwen en tbc

In haar proefschrift Tuberculosis in African lions heeft Miriam Maas een nieuwe diagnostische test ontworpen voor het vaststellen van een tuberculose-infectie bij Afrikaanse leeuwen, die na validatie de huidige omslachtige huidtest kan vervangen. Met de nieuwe test hoeven de dieren niet meer drie dagen na het eerste testmoment nog een keer gevangen te worden ter controle, iets wat bij wilde leeuwen natuurlijk niet zo gemakkelijk is.

Daarnaast biedt Miriams onderzoek inzicht in de immuunrespons van leeuwen bij infectie met de bacterie Mycobacterium bovisdie de tuberculose veroorzaakt. Het immuunsysteem weet de bacterie soms af te weren, en het ontwerp van een nieuwe test die meer inzicht geeft in hoe dit proces werkt is een tweede belangrijke uitkomst van het proefschrift.

Tot slot blijkt uit het onderzoek dat er geen versterkend effect optreedt bij een co-infectie met tuberculose en FIV (Feline immunodeficiency virus) bij leeuwen. Dit is bij mensen wel een gevaar in het geval van een co-infectie met TB en HIV.

Miriam Maas is met dit onderzoek begonnen als masterstudent en heeft het vervolg gedaan als promovendus. In totaal is ze drie keer in Afrika geweest. Na haar studentenjaar in Afrika, is ze als promovendus nog twee keer drie maanden terug gegaan. Ze promoveerde op 5 maart 2013.

 

Advertentie