De UU en de 'post fact society'

In een wereld waar leugens als waarheid worden gepresenteerd, ligt er een schone taak voor universiteiten om feiten op tafel te leggen om leugens te ontmaskeren, zo vindt rector Bert van der Zwaan. Hij werd gesterkt in zijn mening hierover tijdens Holocaust Memorial Day.Een paar dagen geleden was ik aanwezig bij onze Holocaust Memorial Day. Toen ik rector werd nam ik me voor om een aantal dingen ieder jaar te blijven doen, hoe druk het ook zou zijn. Eén daarvan is Holocaust Memorial Day. Op die dag worden de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog herdacht in een specifiek licht: wat toen gebeurde kan nu weer gebeuren. Centraal staan de verschrikkingen die werden aangetroffen bij de bevrijding van het kamp Auschwitz op 27 januari 1945, nu 72 jaar geleden.Het was dit jaar de zesde keer dat ik erbij was. En ook dit jaar weer werd ik geraakt door de manier waarop de studenten van de Utrechtse Historische Studenten Kring dit doen. Met grote inzet en aandacht wordt de dag georganiseerd met ieder jaar een andere invalshoek. Het gemêleerde gezelschap toehoorders (van jong tot oud) is treffend, en opnieuw heeft de bijeenkomst me aan het denken gezet, zelfs zo dat ik daarna een time-out nam van een uur om niet gelijk weer meegezogen te worden in de dagelijkse drukte.Dit jaar was het thema Over grenzen: waar liggen onze grenzen, wanneer wordt het ons te veel, wanneer zeggen wij dat bepaalde uitspraken of gebeurtenissen voor ons niet meer acceptabel zijn. Het mooie van een universiteit is dat deze vragen op drie niveaus gingen resoneren. Op het niveau van de studenten die zichzelf die vraag stelden en op het niveau van de universiteit omdat je die vragen al snel ook aan elkaar stelt. Daarnaast zouden wij als universiteit die vraag ook aan onze omgeving moeten stellen.Want waar liggen voor ons de grenzen als universiteit? In een tijd dat er hartverscheurende dingen gebeuren in het Midden-Oosten, nog steeds grote migrantenstromen zich bewegen van onherbergzame streek naar onherbergzame streek, en waar kinderen verkommeren in al het geweld? We zien dit allemaal gebeuren in het zogenaamde post fact tijdperk, een tijdperk waarin tijdens de Amerikaanse verkiezingen onvoorstelbare leugens over en weer gingen. Waarin tijdens de stemming rond de Brexit feiten er niet meer toe leken te doen. Waar Donald Trump totaal nieuwe normen leek te creëren toen hij openlijk twijfelde aan zelfs het geboortecertificaat van Obama, simpelweg omdat hem dat uitkwam.Misschien is dat wel in het bijzonder waar we met elkaar, als Universiteit Utrecht, over moeten praten. Misschien is dit wel het punt dat we als universiteit onze rol moeten pakken om, waar we kunnen, feiten op tafel te leggen, om de waarheid te bewaken. Dit is een tijd waar feiten er nauwelijks toe lijken te doen, beleidsstukken in een Twitter-bericht passen, en er geregeerd lijkt te worden per Facebook. Op dat punt aangekomen moeten we misschien vaker hardop durven zeggen: dit zijn de feiten - u spreekt de waarheid niet! Dit zijn naar ons beste wetenschappelijk inzicht de gevolgen van wat u doet – u negeert de feiten!Ook dat is wat Holocaust Memorial Day ons in herinnering brengt: nooit weer, zeiden onze voorouders, nooit weer zulke leugens.