Universiteiten in Oost-Europa

Vilnius, Litouwen

Mooi, mysterieus en melancholiek

Vilnius University heeft zich voortvarend een plaatsveroverd tussen West-Europese universiteiten. "In het begin zochtenwe vooral hulp. Nu streven we naar samenwerking."

Vilnius, de hoofdstad van Litouwen behoort zonder twijfel toteen van de mooiste en oudste steden van Oost-Europa. In deheuvelachtige stad wisselen oude, kronkelige straatjes zich af metschilderachtige binnenplaatsen en rustige parken. De stad ademtgeschiedenis en mysterie. Tegelijkertijd is de laatste jaren deverwaarlozing van het stadscentrum volledig ongedaan gemaakt envolgen de gevels van huizen elkaar op in afwisselende, levendigekleuren. Hippe cafeetjes en eettentjes zijn verschenen, winkels metdesigners kleding uit binnen- en buitenland weerspiegelen eentoegenomen welvaart voor tenminste een deel van de bevolking.Wanneer je door Vilnius wandelt, krijg je de indruk dat het landschijnbaar moeiteloos vijftig jaar Russische overheersing van zichheeft afgeschud.

De hoofdgebouwen van de universiteit, opgericht in 1579,bevinden zich in het hart van het centrum. Oude bouwstijlenwisselen elkaar af in het universitaire complex van gebouwen,pleinen en binnenplaatsen. Maar los van de goed bewaardearchitectuur en de sfeervolle ambiance, blijkt er in het afgelopendecennium veel te zijn veranderd.

Het nieuwe politieke klimaat in Litouwen vereiste hervormingenop de universiteit. Prof.dr. Rolandas Pavilionis was de eerstegekozen rector na de onafhankelijkheid. Na de revolutie waren we deeerste universiteit in Oost-Europa die afstand nam van ideologischedisciplines. Met name door de samenwerking met Noord- enWest-Europese landen heeft de universiteit in relatief korte tijdveel vooruitgang geboekt. Het was niet makkelijk, met name omdathet verzet tegen hervormingen in sommige faculteiten erg sterk was.Vooral de oudere generaties spraken geen West-Europese taal en hetmeeste nieuwe wetenschappelijke materiaal was in Engels, Duits enFrans.

Ondanks moeilijkheden in de eerste jaren, heeft de universiteitzich opvallend snel een plaats veroverd tussen de Europeseuniversiteiten. Pavilionis beschouwt de snelle toelating totnetwerken van West-Europese universiteiten dan ook als uiterstbelangrijk. Tegelijkertijd benadrukt hij nu het belang van dezelfstandigheid van de universiteit. In het begin van deonafhankelijkheid zochten we vooral hulp van West-Europa. Delaatste jaren streven we vooral naar samenwerking met andereEuropese universiteiten. Op de vooravond van de integratie vanLitouwen in de Europese Unie, wat volgens mij over een jaar of vijfkan gaan gebeuren, moet Vilnius Universiteit voorbereid zijn omkwalitatief te kunnen concurreren met zeer ontwikkelde westerseonderzoekscentra. Anders gaat de universiteit het erg moeilijkkrijgen.

Ondanks structurele verbeteringen van het universitair klimaatin Litouwen, blijkt dat een van de grootste problemen waarmeeOost-Europese universiteiten worden geconfronteerd ook in Vilniusniet onbekend is. Het is voor de universiteit moeilijk om jongeacademici aan zich te binden. Door de lage salarissen kiezen veeljongeren voor het bedrijfsleven, of ze emigreren naar West-Europaof de Verenigde Staten om daar een wetenschappelijke carrire op tebouwen. Pavilionis onderkent het probleem, het moet zo zijn, denkik. Voor jonge mensen is het noodzakelijk om te gaan en dingen inde wereld te zien, of ze nu goed of slecht zijn, maar ik ben nietpessimistisch. Ik zie het als een tijdelijke situatie.

Plat

Later ontmoet ik een aantal van de vijftien studenten die ditjaar als eersten zijn begonnen met de studie Nederlands. Het blijktdat geen van hen ooit in Nederland is geweest (is Nederland echthelemaal plat?) en nadat ik mijn verbazing hierover heb overwonnen,wordt er onder andere gepraat over de toekomstverwachtingen. Er isgeen eenduidig antwoord. De een wil graag naar Nederland om tewerken en ziet in Litouwen geen toekomst. De ander ziet het als eenuitdaging om met de Nederlandse taal in Litouwen bezig te zijn, enwil juist niet weg. Ik ben erg gehecht aan Litouwen en ik denk datik hier wil blijven. Zelfs als ik weet dat het leven eldersmisschien beter is. Ik denk dat ik hier het meest bruikbaar ben.Maar waar de studenten het over eens zijn is dat ze in ieder gevaltijdelijk, voor studie of voor werk, naar het buitenlandwillen.

Daarnaast spreekt Vilnius als stad de studenten aan, met name omde combinatie van West- en Oost-Europese invloeden. Enerzijdsproberen we op een Europese manier te leven en zien we hier veeltentoonstellingen, theatervoorstellingen en films uit anderelanden. Anderzijds is Vilnius Universiteit eeuwenlang de enigeuniversiteit van Litouwen geweest en krijg je het gevoel dat jeverbonden bent met de oudere generaties. Dat is een belangrijkeeigenschap van Litouwers: we zijn traditioneel, we kijken vaakterug. Het is belangrijk om verbonden te zijn met je land, met jefamilie. Maar misschien verandert dat nu. Het leven is vrijer enmeer kosmopolitisch geworden.

Meer informatie: http://www.vu.lt

Iasi, Roemenie

Geen enkel wonder duurt langer dan drie dagen

Roemenen lijken te leven met het besef dat de loopder dingen onveranderbaar is. Toch zijn er aan de universiteit vanIasi enkele positieve ontwikkelingen aan te wijzen. Ondanks frissetegenzin van de oude garde.

In het noordoosten van Roemenie, op een tiental kilometers vande grens met de republiek Moldavie, bevindt zich de studentenstadIasi. De stad is al eeuwenlang het centrum van het culturele enacademische leven van de streek Moldova. De Alexandru Ioan CuzaUniversiteit is met zijn oprichting in 1860 de oudste universiteitvan Roemenie en behoort met bijna 20.000 studenten tot de grootsteuniversiteiten van het land.

De stad zelf combineert tegenwoordig zowel het goede als hetslechte van Roemenie. Terwijl oude kloosters en kerken zichafwisselen met sfeervolle parken en door bomen geflankeerdeboulevards, wordt het straatbeeld eveneens bepaald door het grijzebeton uit de communistische jaren, die littekens in de architectuurvan de stad hebben geslagen. Bedelende bejaarden, roedelsstraathonden en aan verf verslaafde straatkinderen zijn overal tezien. Net zoals de naburige republiek Moldavie, ondertussen hetarmste land van Oost-Europa, geeft ook de aanblik van de Roemeensestreek Moldova weinig reden tot optimisme. De rijke historie van destad IasiÄdjûÅÄ\ÇÛÿÿÿÿò;8;'÷~;'(Ù;'(Ùn=3Dget_message&ID_Message=3nt Politieke Economie enInternationale Economie. en dat is als volgt: geen enkel wonderduurt langer dan drie dagen.

Het spreekwoord impliceert een soort berusting in het noodlot,die dagelijks herkenbaar is in de Roemeense samenleving. DeRoemenen lijken te leven met het besef dat de loop der dingenonveranderbaar is. Er bestaat een gelatenheid in de maatschappij,die voor West-Europeanen moeilijk te begrijpen is, en die tevensnoodzakelijke hervormingen in de weg staat.

Het wonder van de revolutie heeft in Roemenie zijn drie dagengehad, dat is duidelijk anno 2001. Het wordt dan de vraag hoe deuniversiteit zich heeft ontwikkeld in de jaren na de revolutie. Inde periode voor 1990 stond een groot deel van de wetenschappenonder invloed van Sovjet propaganda. De meeste faculteiten moestenna de revolutie hun imago, interesses en doelen veranderen om zichte ontdoen van de communistische ideologie. Met het door de EUgefinancierde TEMPUS programma kregen professoren de mogelijkheidom naar West-Europa te reizen en kennis te maken met nieuweonderwijsmethoden en collegas van West-Europese universiteiten.Isan benadrukt dat er positieve stappen zijn gezet, maar stelttevens dat hervormingen tot nu toe een te halfslachtig karakterhebben gehad.

Generatieconflict

Een van de grootste problemen van de universiteit is dathervormingen in sterke mate worden tegengewerkt door een groot deelvan de oudere generatie van professoren. Isan zegt hierover: In decommunistische tijd is er in een periode van veertig jaar nietsveranderd. Dat heeft mensen met een gevangen denkwereld opgeleverd.De denkwijze van iemand die bijvoorbeeld dertig jaar les heeftgegeven in Socialistische Politieke Economie is moeilijk teveranderen.

Het is inderdaad een vaak gehoorde klacht van studenten. Zo zegtGeta Ciuntu, vierdejaars studente Internationale Relaties, dat eengroot deel van de oudere docenten vast blijft houden aan hun oudemanier van lesgeven. Ze verwerpen alles wat nieuw is. Naar sommigedocenten gaan we niet meer toe. Er zitten dan drie studenten in hetlokaal als er veertig hadden moeten zitten. Studenten hebbenregelmatig hun beklag gedaan over sommige docenten, maar dat heeftvolgens Ciuntu in eerste instantie weinig veranderd.

Prof. dr. Stefan Avadanei, vice-rector van de universiteit,onderkent het probleem: Eigenlijk is het wachten tot het merendeelvan die oude generatie verdwijnt. In de huidige situatie zijncontracten op de universiteit helaas onbeperkt: zodra je binnenbent kun je in principe tot je pensioen blijven zitten. Dat werktde flexibiliteit voor de universiteit ontzettend tegen. Tegen eenprofessor die hier al dertig jaar lesgeeft, en weigert zijn lessenaan te passen aan de huidige tijd, kunnen we als universiteitweinig beginnen.

Daarmee begint zich op de universiteit en in de Roemeensesamenleving een steeds groter generatieconflict af te tekenen. Eengroot deel van de oudere generatie kan of wil oude denkbeelden nietachter zich laten en heeft na de revolutie een nog grotere armoedeen onzekerheid zien komen. De jongere generatie wil een beterleven, maar ziet zich geconfronteerd met een oudere generatie diein de tien jaar na de revolutie bitter weinig heeft opgebouwd.Avadanei is het zich terdege bewust: het is een nationaal probleemdat zoveel jongeren weg willen uit Roemenie. Het kan ertoe leidendat alleen de ouderen en de slecht opgeleide jongeren overblijven.Zelf teken ik per week ongeveer tien tot twintigaanbevelingsbrieven voor studenten die voor stages of werk naar hetbuitenland willen. Ik kan er niets aan veranderen.

Langzaam

Toch heeft niet elke jongere de hoop al bij voorbaat opgegeven.Zo ontmoet ik Sorin Semeniuk. Hij is hoofdredacteur van 'OpiniaStudenteasca', een wekelijks verschijnende studentenkrant,geschreven door studenten. Het motto van de krant laat zichvertalen als: Of we proberen iets te veranderen, of we emigrerenmet zijn allen naar Canada. Het is een treffend commentaar op desituatie in Iasi. Zo zegt Semeniuk: uit onderzoek is gebleken dat63 procent van de studenten naar het buitenland wil vertrekken alsze de kans krijgen. Het is natuurlijk begrijpelijk, maar als weallemaal vertrekken, wie moet Roemenie dan weer op de railskrijgen? Het perspectief voor jongeren in Roemenie oogt echterweinig florissant. Ik geef toe dat het erg moeilijk is. Men zegtdat we de generatie van opoffering zijn. Om dit land op te bouwen,moeten we ons opofferen. Zelfs al werk je heel hard, dan heb je metde huidige lonen nog niet de zekerheid om een goed leven op tebouwen. Met ons salaris kun je na dertig jaar misschien een huis ofauto kopen.

Toch zou het jammer zijn om alleen de slechte dingen te noemen.Binnen de universiteit zijn er zeker positieve ontwikkelingen aante wijzen. In nog geen jaar tijd zijn moderne computers metinternet beschikbaar gekomen voor studenten. De bibliotheek is forsgemoderniseerd in zowel opslagruimte als de komst van een digitalecatalogus. Het blad 'Opinia Studenteasca' is een broedplaats waarinnieuw journalistiek talent de ruimte krijgt om zichzelf teontwikkelen. Daarnaast zijn ook op het gebied van onderwijsverbeteringen te constateren. Vanaf dit jaar is het mogelijk voornieuwe studenten om gebruik te maken van een credit transfersysteem, wat het voor studenten makkelijker maakt om vakken uitverschillende disciplines te combineren in hun eigenstudieprogramma. Ook Geta Ciuntu benadrukt die positieveontwikkelingen: Nieuwe studenten kunnen vanaf dit jaar zelf hunlessen en docenten kiezen. Zo kunnen ze aan andere studenten vragenhoe bepaalde docenten zijn en dat is een goede ontwikkeling. Hierin Moldova zeggen we dat er drie snelheden bestaan: langzaam, heellangzaam en absolute stilstand. Wat de veranderingen op deuniversiteit betreft, kun je zeggen dat we heel langzaam gaan. Ikdruk me optimistisch uit, want ik zie daadwerkelijk kleineveranderingen. Wat de toekomst betreft hoop ik dat we nog eenversnelling hoger komen.

Meer informatie: http://www.uaic.ro

Tekst: Marco van Duyvendijk