De wetenschap zou haar kennis op luidere toon moeten verspreiden

Onderzoekers en docenten discussiëren en publiceren dagelijks over onderwerpen als de opkomst van radicaal-rechts, internationale crises en AI, om maar enkele voorbeelden te noemen. Kortom, de universiteit lééft. Ze kan bovendien uitstekende kennis en achtergrond bieden. Toch laat ze te weinig van zich horen, waardoor de wetenschap wordt overstemd door meningen en halve waarheden van pseudo-experts. 

Wie regelmatig de media bijhoudt, komt om in deze semi-experts die uitleggen dat de hypotheekrenteaftrek niet helpt bij het afkoelen van de woningmarkt, Nederland overspoeld wordt door migranten en nog enkele bekende adagia waar de wetenschap haar goede zegje tegenin kan brengen. Hoewel dat natuurlijk al wel incidenteel gebeurt, mogen wetenschappers wat mij betreft best wat meer de hort op met hun kennis.

Een klein voorbeeld. Afgelopen mei schoof techjournalist en ondernemer Alexander Klöpping aan bij het tv-programma Eva met een dramatisch toekomstscenario over kunstmatige intelligentie. De mens zou worden overvleugeld, met alle ellende van dien. Achteraf zou UvA-onderzoeker Marijn Sax dit relativeren. Maar de schijn van de objectiviteit en kennis van Klöpping kaapte de ruimte volledig. Bovendien kregen artikelen van de Nationale Ombudsman en omroep Human die de kritiek van Sax meenamen, minieme aandacht. 

Voorbeelden van Klöpping en andere ‘experts’ die in het publieke debat zaken verkondigen die niet stroken met de actuele wetenschappelijke werkelijkheid zijn nog poeslief vergeleken met de centrale rol van desinformatie in de campagnes van radicaal-rechtse populisten, die Dr. Petter Törnberg afgelopen jaar wist aan te tonen. Dit biedt een boodschap: wie zich laat overstemmen, verliest de ruimte in het publieke debat.

Deze ruimte wordt bijvoorbeeld ingenomen door desinformatie. Zo liet actualiteitenprogramma Nieuwsuur in een explainer over misleidende berichten over klimaatverandering zien dat een grote groep Nederlanders eerder onwaarheden van sociale media gelooft dan wetenschappelijke conclusies.

Hoewel het misschien niet expliciet in de taakomschrijving staat, moet een wetenschapper hier wat mij betreft de strijd mee aangaan. Hij moet op de voorgrond staan van een discussie met zijn kennis van de theorie en het debat. Dat hoeft niet per se een normatief karakter te hebben: context bieden is naar mijn mening de beste rol die een wetenschapper kan vervullen. De universiteit leeft – en wat leeft kan groeien. 

De universiteit staat midden in de samenleving. Onderzoekers en docenten doen onderzoek in of geven les over thema’s waar ’s ochtends columns over worden volgeschreven en die ’s avonds worden platgeslagen aan talkshowtafels. Het is pijnlijk dat in die praktijk de stem van de context en feiten meer een fly on the wall is dan een deelnemer. Dat is niet alleen slecht voor de kwaliteit van het debat, maar ook voor het aanzien van de wetenschap