Intellectuele onzekerheid

Studenten zoeken steeds bevestiging op de vraag of zij ‘het’ weten en begrijpen. Bald de Vries pleit juist voor onderwijs waarbij het draait om de intellectuele onzekerheid.
De column van Barbara Oomen van 21 oktober is me (weer) uit het hart gegrepen. Zij stelt de (impliciete) vraag aan de orde waarom de universitaire wereld onderzoek en onderwijs als twee gescheiden grootheden blijft hanteren. De essentie van de academie is toch dat wij onderwijzen wat wij onderzoeken? Dit vereist juist de integratie van onderwijs en onderzoek. De behoefte aan meer integratie blijkt ook uit de mooie rapportage over het behoud van de hoorcolleges. Dit mogen zich niet alleen hoogleraren aantrekken maar ook de universitaire (hoofd)docenten. De universiteit bestaat immers niet alleen uit hoogleraren (een punt dat Barbara veronachtzaamt).
Ik snap die weerzin tegen onderwijs steeds minder. Blijkbaar ontstaat die weerzin tegen onderwijs, omdat vele in de veronderstelling leven dat onderwijs niets meer is dan kennisoverdracht. Maar doceren is méér dan dat.
In eerdere columns heb ik al eens geschreven dat studeren bestaat uit het opdoen van kennis en het reflecteren op die kennis, ten einde nieuwe inzichten op te doen over die kennis. (Gek genoeg, dit is ook waaruit onderzoek bestaat.) Het vereist bepaalde vaardigheden. Te vaak gaan we ervanuit dat studenten al over deze vaardigheden beschikken. Het tegendeel is waar. Studenten worstelen, vooral in het begin van hun studie, met het eerste: kennis opdoen van het gebruikte jargon, grip krijgen op de leerstukken en theorieën, concepten en definities, etc. Ze komen nauwelijks toe aan inzicht en indien studenten daar blijk van geven beperkt zich dit tot het uiten van een bepaalde mening die al dan niet ondersteund wordt door een myriade van verschillende argumenten uit uiteenlopende kennisdomeinen. Wellicht chargeer ik wat.
Onderwijs bestaat eruit studenten tijdens dit traject van kennis, reflectie en inzicht te begeleiden en dat bestaat niet alleen uit kennisoverdracht.
Kennis opdoen is méér dan alleen feiten stampen, concepten en leerstukken leren en definities uit je hoofd leren. Kennis opdoen is vooral een leerproces van begrijpen. Als docenten zijn we vaak geneigd dit proces te frustreren. We grijpen in door ‘het’ uit te leggen in de veronderstelling dat studenten het dan wél begrijpen. Zo leven we vervolgens ook in de veronderstelling dat we controle moeten behouden over de kennisoverdracht en tevreden zijn als we na een college of werkgroep kennis hebben overgedragen en studenten de vragen (juist) hebben beantwoord. Dit wordt ook verwacht door studenten. Wanneer zij iets niet begrijpen, verwachten zij dat de docent het wel even zal uitleggen. Studenten zoeken steeds bevestiging op de vraag of zij ‘het’ weten en begrijpen. Studenten willen zekerheid (het juiste, ware, goede antwoord op hun vraag).
Het is deze behoefte aan zekerheid dat academisch onderwijs parten speelt. Ik zou er juist voor willen pleiten om in het onderwijs ook in te zetten op onzekerheid. Ik bedoel hier niet de existentiële onzekerheid die eigen is aan studenten en de levensfase waarin zij verkeren, maar ‘intellectuele onzekerheid’. Het niet weten of begrijpen van dat wat een student bestudeert is juist een zegen voor de student. Het dwingt hem of haar immers om te studeren in plaats van af te wachten en het antwoord opgelepeld te krijgen. Het dwingt hem of haar zelf op zoek te gaan naar begrip (understanding) en met begrip komt inzicht. Onze taak als docent ligt in de begeleiding van deze worsteling met onzekerheid: hoe een tekst te lezen, waarnaar op zoek te gaan, de juiste vragen te stellen, het debat of de discussie aan te gaan, etc. in plaats van steeds maar weer uit te leggen waar ‘het’ over gaat, maar studenten op weg te helpen, structuur te bieden en de eerste aanzetten te geven. De werkgroep (en het college) is dan ook hét forum waarbinnen de zoektocht naar kennis en begrip gezamenlijk kan worden voortgezet, waar ideeën uitgewisseld kunnen worden en vragen met vragen kunnen worden beantwoord. Pas dan kan er gereflecteerd worden.
Dus: omarm intellectuele onzekerheid en ga de uitdaging aan: luctor et emergo.