het torentje

Saaie keuzes van gezagsgetrouwe lezers

De lezers van NRC Handelsblad verkozen het tot het allerbeste Nederlandstalige boek ooit geschreven: De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch. Hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Geert Buelens snapt er helemaal niets van.

"Ik ben een non-believer waar het Mulisch betreft, dus voor mij is het een raadsel waarom veel mensen hier zo enthousiast over zijn. Wel heb ik jarenlang studenten mondeling getentamineerd over een leeslijst. Velen blijken het een ontzettend spannend en heel slim boek te vinden. Dat is een combinatie die in de Nederlandstalige literatuur niet zo heel erg vaak voorkomt. Wat het meest opvalt aan de top tien is dat het bijna allemaal boeken betreft die scholieren al op school hebben moeten lezen. Mulisch, Reve, twee keer Hermans, Multatuli - het is allemaal canoniek. Dat kan twee dingen betekenen: of de Nederlander houdt na de middelbare school op met lezen, of de lezers zijn buitengewoon gezagsgetrouw en volgzaam. Hip en modern is deze lijst dus beslist niet, maar dat hoeft natuurlijk ook niet. Enkel mensen die slechts dat ene boek gelezen hebben lijken me in staat Kluun het beste boek aller tijden te vinden. De huidige lijst is misschien saai en voorspelbaar - het is natuurlijk wel een kwaliteitslijst."

Komt die canonieke keuze niet ook doordat de stemmers uitsluitend het publiek van een elitekrant waren?

"Tienduizend deelnemers uit een behoorlijk elitair publiek van NRC-lezers zijn inderdaad niet representatief te noemen. De Britten pakten hun verkiezing veel groter aan met The Big Read-competitie van de BBC in 2003, die voorbeeld was voor de Beste Boekverkiezing in Nederland. Maandenlang zond de BBC programma's uit over de genomineerde boeken. Leesclubs, bibliotheken en kranten in het hele land deden mee. Dat leverde meer dan een half miljoen stemmers op die een veel bredere keuze maakten. Op de Britse lijst belandden kinderboeken zoals Harry Potter en Winnie de Pooh, maar ook The Hitchhiker's Guide to the Galaxy. En The Lord of the Rings kwam op één. Dat boek maakte op dat moment nog niet echt deel uit van de wetenschappelijke canon. In Nederland had, zo beschouwd, Annie M.G. Schmidt op de lijst kunnen staan. Ik ken ook geen enkele lezer die niet van de prachtige dierenverhalen van Toon Tellegen houdt. En in een heel ander publiekssegment blijkt Carrie Slee erg populair."

Stonden op de Britse lijst wel vrouwen? Die ontbreken op de Nederlandse volledig.

"Jazeker: Austen, Brontë, JK Rowling, Lee Harper... de BBC-lijst is veel meer een afwisseling van mannen- en vrouwenboeken, meer uitgebalanceerd. Als je kijkt naar Nederland, zie je dat ongeveer even veel mannen als vrouwen hun stem hebben uitgebracht. Dat is op zich al opvallend en weinig representatief, want vrouwen lezen verhoudingsgewijs veel meer. Nescio blijkt een typische schrijver voor mannen. Zeventig procent van de stemmen op dat boek kwam van mannen. Wellicht spreekt vooral Titaantjes mannen erg aan, omdat het op subtiele wijze refereert aan het gevoel dat we hadden als klein jongetje dat we de wereld gingen veranderen."

Hoe ziet uw eigen top drie er uit?

"Naast dat boek van Nescio zou ik twee Vlaamse boeken noemen, vrees ik: Het verdriet van België van Claus en De kapellekensbaan van Boon. Ook een canonieke keuze en niet erg verrassend, ik geef het toe. Wat verwacht je anders van een literatuurwetenschapper? Of ik niet een onverwachte titel te berde kan brengen? Het eerste volwassenenboek dat ik kocht, kent in Nederland niemand: Mijl op zeven van Marc Mijlemans. Het is een bundel tv-kritieken en korte verhalen van een jong gestorven auteur. Een boek waarvan ik elk jaar opnieuw stukken herlees en het staat in geen enkel lijstje, zelfs niet in de top duizend. Het zijn voor tachtig procent tv-kritieken op programma's die niemand zich meer herinneren kan. Ik was zestien toen ik het boek kocht, het was 1987: boeken uit die tijd van je leven blijven je altijd bij."