het torentje

Een kerngezond brein van 115 jaar

"Dat hersenen verouderen is heel normaal. Het aantal zenuwcellen neemt in de loop van je leven af en je herseninhoud wordt kleiner. Bij de een begint dat vroeg, bij de ander laat, daar is lang niet altijd peil op te trekken. Van te veel alcohol drinken gaan de cellen kapot, dat weten we, dus dat moet je niet doen. Maar ook als je verschrikkelijk gezond leeft, gaan er cellen verloren, dat proces stop je niet. De meeste mensen hebben daar helemaal geen last van, sommigen takelen erdoor af. Het geheugen wordt minder, je krijgt fysieke problemen. De staat van de hersenen zegt ook niet alles. Je kunt volkomen normale hersenen zien onder je microscoop terwijl de bezitter zo dement was als maar zijn kan. Aan de andere kant kan er ondanks aanwezigheid van afwijkende hersencellen weinig met een persoon aan de hand zijn."

Dat kerngezonde brein van Hendrikje van Andel zegt dus niet zo veel?

"Nou, als ik een brein van iemand van die leeftijd onder mijn microscoop zou hebben vrijwel zonder ouderdomsverschijnselen, zou ik dat ook opvallend vinden. Een paar jaar geleden zag ik het andere uiterste, de hersenen van een vrouw van rond de dertig die een degeneratieve ziekte had waarbij vergeleken zelfs een honderdjarige gezond leek. Dit zijn extreme voorbeelden. Meestal liggen normaal en ziek heel dicht bij elkaar. De meest grove methode om iets over de gezondheid van het brein te zeggen is wegen. De hersens van een volwassen man hebben een gewicht van zo'n 1300 gram, die van een vrouw 1200. Een honderdjarige zou nog blij kunnen zijn met duizend gram, terwijl je er vergif op kunt innemen dat een volwassen boom van een kerel met een herseninhoud van negenhonderd gram een afwijking had."

Zijn er manieren om het afbraakproces van de hersencellen te vertragen?

"Mensen willen het niet horen, maar pathologie is nooit zwart-wit. Natuurlijk is het goed gezond te leven, actief te blijven met je brein. Veel lezen, een brede oriƫntatie, contact met mensen. En te veel drinken, roken en eten is slecht. Maar iedereen kent ook de verhalen van opa van 85 die zijn hele leven heeft gerookt en nooit iets mankeert. De ene mens is de andere niet, sommigen kunnen beter tegen slechte invloeden van buitenaf. Lang werd trouwens aangenomen dat een kapotte hersencel voor eens en altijd verloren was. Nu blijkt echter dat er wel degelijk nieuwe cellen ontstaan en dat hersencellen zich continu aanpassen. De karikatuur van een hersencel is een grote driehoek met een grote kern erin, dat kan niet missen. Ik zie in het brein ook gebieden met cellen die weinig gespecialiseerd zijn, mogelijk een soort reservepool."

Turen naar een dood brein in plakjes onder de microscoop, dat is het klassieke beeld van uw soort onderzoek. Of gaat dat er tegenwoordig moderner aan toe?

"Vroeger was het belangrijkste werk van de patholoog het vaststellen van de ziekte na de dood. Tegenwoordig doen we vooral onderzoek bij levenden. Zo wordt tegenwoordig veel gebruik gemaakt van het hersenbiopt, waarbij je via een luikje in de schedel wat hersenweefsel wegneemt - hoewel je zo'n ingreep alleen doet als iemand ernstig ziek is. De buitenwereld legt het zwaartepunt van pathologie veel te veel bij dood en misdaad, terwijl ons vak steeds minder met dode mensen te maken heeft. Om een idee te geven: onze afdeling heeft vorig jaar 310 dode mensen onderzocht, tegen 23 duizend operatiepreparaten. Pathologen zijn geen zonderlinge medici die op een eilandje hun vak uitoefenen, dat is een achterhaald beeld."