het torentje

Nooit meer afwassen

"Teflon is typisch zo'n uitvinding waar we heel lang niets mee konden. Op grond van chemische eigenschappen beredeneerden chemici dat deze polymeer, een lange keten moleculen, afstotend zou zijn. Maar als je het bereidde en je keek in het reactievat, dan lag daar alleen een grote klont Teflon die je niet kon verwerken. Vergelijkbaar met de 3M-lijn van de geeltjes. Voordat iemand bij 3M bedacht dat je er een papiertje mee kon plakken en eraf halen zonder dat het lijmresten achterliet, hadden ze ook geen toepassing voor die uitvinding. Bij Teflon ontwikkelde het de Amerikaanse chemieconcern Dupont in de jaren zeventig een procedé om het te verwerken. Teflon is een koolstofketen waarvan alle waterstofatomen zijn vervangen door fluor. Eén van de eigenschappen is dat er niets hecht aan deze stof. Maar dat is meteen het probleem: als je iets hebt dat nergens aan hecht, hoe krijg je het dan vast aan bijvoorbeeld de bodem van de pan? Daar vond Dupont destijds een oplossing voor."

De teflonkoekenpan ontbreekt in weinig keukens. Wat is dan zo spannend aan de Groningse vinding?

"Het aanbrengen van de polymeerlaag op een pan gaat niet zo eenvoudig als verf ergens opsmeren. Complexe vormen zoals vorken of messen kun je er niet mee coaten. Deze promovendus heeft nu Teflon micro-bolletjes vermengd met polystyreen micro-bolletjes, waardoor het makkelijker te verwerken is. Zo'n mengsel zou je overal op kunnen aanbrengen, in feite vergelijkbaar met latex. Als je daarmee verft, smeer je op een oppervlak latex-balletjes die bij droging aan elkaar gaan hechten. Daardoor ontstaat een egale laag en een mooi strak wit plafonnetje. Op een zelfde manier zou je met het Teflon-mengsel bestek kunnen bewerken en andere ingewikkelde vormen."

Wat heeft de Groningse vinding te maken met de Indische lotusbloem?

"De lotusbloem heeft een dusdanige oppervlaktestructuur dat water gewoon van de bladeren rolt. Niets blijft eraan kleven. Dat komt door mooie repeterende patronen van

piepkleine geultjes, gevuld met lucht. Lucht is waterafstotend. Dit patroon was alleen na te bootsen in het laboratorium met lithografie, een peperduur proces. Van der Wal zegt dat zijn polymeermengsel een lotus effect vertoont wanneer hij de polystyreen micro-bolletjes verwijdert. Het oppervlak krijgt dan een vergelijkbare structuur als de bladeren van de lotusbloem. Dit productieproces is minder ingewikkeld en goedkoper dan de lithografische manier. Zo combineert de promovendus met zijn vinding het beste van twee werelden: de afstotende eigenschappen van Teflon met die van de lotusbloem."

Dus afwassen behoort in de toekomst tot het verleden?

"Alleen nog maar afspoelen met water, dat is een mooi pr-verhaal, maar in de praktijk ietwat overdreven. Ik zou er toch wat sop bij doen. Bacteriën heb je immers ook nog. Straks gaan mensen rauwe kip snijden en dan het mes aflikken, want het is toch afstotend. Dan word je wel ziek. Maar de waterafstotende coating op je vaat betekent wel dat eten minder hecht. Wie in zijn studententijd de etensresten geregeld met geweld van het bord moest schrapen, weet dat dat een groot voordeel is. Als ik nu een eitje heb gebakken, is het eigeel na een uur op het bord aangekoekt. De volgende ochtend moet je bikken om het eraf te krijgen. Met die Teflon-coating zou je het er zo afspoelen. Blijft de interessante vraag: als iets extreem waterafstotend is, hoe wil je het dan afspoelen met water?'