Intellectuelen bestaan

In de tweede helft van de jaren tachtig leek deintellectueel een bedreigde diersoort. De intellectueel is opsterven na dood, zo werd betoogd. Die stelling leek wetenschapperen publicist René Gabriëls zo absurd dat hij besloot eenproefschrift te schrijven over de identiteit, deverantwoordelijkheid en veranderde positie van de intellectueel.Eén van zijn conclusies is dat de grafredes van destijdsnergens op sloegen. De intellectueel is springlevend, zijnidentiteit en positie is evenwel veranderd.

Achtergrond
Uitgave: Uitgave 9
Jaargang: Jaargang 31
on 21/10/1999

René Gabriëls is de laatste dagen niet eenvoudig tebereiken, aangezien de media zich gretig op de man en zijn werkstorten. In het boek 'Intellectuelen' waarop hij donderdag 21oktober promoveert, behandelt Gabiëls de rol die Nederlandseintellectuelen speelden in de debatten over respectievelijkkernenergie, armoede en de Rushdie-affaire.

De term 'intellectueel' dook aan het eind van negentiende eeuwop als scheldwoord tijdens de Dreyfus-affaire. Maar allengs werdhet een geuzennaam voor iedereen die sympathiseerde met de joodselegerkapitein Alfred Dreyfus, die in 1894 door de Franse regeringten onrechte werd verbannen. Een intellectueel zou democratisch,gewetensvol, gepolitiseerd, wetenschappelijk en jeugdig zijn.

De intellectueel van nu is misschien niet identiek met die uitde vorige eeuw. Maar nog steeds zijn er mensen die zich mengen inhet publieke debat. "Wat de intellectueel van nu daarbij doet oflaat, welk gedachtegoed hij aanhangt of verwerpt, maakt niet zoveeluit voor die maatschappelijke functie. De crux van mijn hele boekis, dat ik probeer om klassieke tegenstellingen te doorbreken.Politieke coördinaten als links en rechts vind ik oubollig, ende tegenstelling tussen modernistisch versus postmodern denkenmoeten we ook achter ons laten. Iedereen met een beetje hersensmoet kunnen inzien dat zulke verjaarde tegenstellingen geen soelaasmeer bieden om de problemen van deze tijd te beschrijven en teanalyseren. Een hedendaagse intellectueel gaat op zoek naar nieuwecoördinaten en een nieuwe taal; hij is een kosmopoliet, diezowel oog heeft voor wat is als voor wat kan. Hij is simpelwegiemand die in staat is zich voor te stellen dat het ook anderskan."

Intellectuelen zijn dan wel niet dood, maar hebben we ze ooknodig? Gabriëls, fel: "Wat een oerhollandse vraag is dat.Natuurlijk hebben we ze nodig! Een democratie functioneert nietalleen door iedere vier jaar een stem uit te brengen, maar ook dooreen goede openbaarheid, dat wil zeggen; maatschappelijk debat overzaken die iedereen aangaan. Voor het kritisch aan de kaak stellenvan grote problemen kun je niet zonder intellectuelen. Op Internetvind je sites tegen maatschappelijk onrecht, via e-maillopenallerlei petities tegen onderdrukking in de wereld enprogramma's als 'Het blauwe licht' zorgen voor een kritischereflectie op een massamedium als televisie. Intellectuelengebruiken nu deels andere media dan honderd jaar geleden, maar hunbetekenis voor de democratie is niet radicaal veranderd."

Ingmar Heytze