IVLOS-katern: Een klasgenootje iets vragen is veiliger dan de vinger moeten opsteken

IVLOS-katern: Een klasgenootje iets vragen is veiliger dan devinger moeten opsteken

Annelien Haitink begeleidt vanuit het IVLOS docentenin het voortgezet onderwijs in het kader van de basisvorming en hettweede fase onderwijs, dat daar vanaf september dit jaar moestworden ingevoerd. Ze geeft onder andere een cursus Teamleren: eenandere onderwijsmethode waarin groepsinteractie centraal staat. Eenoud cursist: "Lesgeven wordt weer leuk, zo wil ik wel eeuwigdoorgaan."

Annelien Haitink: "Ik was lerarenopleider bij het IVLOS en benin 1991 begonnen met experimenten op het gebied vancoöperatief leren, iets dat in Israël en de VS al langeretijd veel gebruikt wordt. Coöperatief leren, of Teamlerenzoals wij het noemen, is sociaal leren, in tegenstelling tot deandere - in Nederland gangbare - vorm van leren: individueelleren."

Nadat ze een tijdje ervaring had opgedaan met het opleiden van`Teamlerende' cursisten binnen het IVLOS, werd Haitink benaderddoor een middelbare school. Combineerde ze eerst nog deIVLOS-docentenopleiding met het trainen van docenten in hetvoortgezet onderwijs, inmiddels is dat laatste deel van haar werk -via via - zodanig gegroeid dat haar hoofdtaak momenteel buiten dedeur ligt.

Een aantal specifieke kenmerken bepaalt de kracht van Teamleren:"Het grote voordeel van Teamleren is dat taal als instrumentgebruikt wordt om te leren. Het sociale aspect van deonderwijsmethode past goed bij extraverte leerlingen en leerlingenuit migrantenlanden, die gewend zijn om in een groep samen tewerken. Door leerlingen te laten praten over een bepaald vak,steken ze ontzettend veel op. Wanneer ze zelf actief iets uitleggenaan elkaar is het leerrendement heel hoog", aldus Haitink.

Een dergelijke manier van onderwijs vereist iets totaal andersvan een docent die binnen de kaders van het traditioneleindividueel leren voor de klas staat, waar iemand dus zijn verhaalhoudt, huiswerk meegeeft en de stof vervolgens met een proefwerktoetst. "Teamleren eist andere vaardigheden van een docent. Omdathet totaal nieuw is heeft niemand er vanuit zijn eigen middelbareschooltijd ervaring mee. Er is geen verleden waar je op terug kuntvallen. Docenten moeten leren hoe ze de interactie kunnenaansturen, ze moeten goed observeren en feedback geven waar datnodig is. En natuurlijk eisen stellen aan de interactie, zodat ereen bepaald niveau bereikt wordt."

Stilte!

Deze andere manier van lesgeven sluit goed aan bij de heterogenesamenstelling van de maatschappij, die immers tot gevolg heeft datklassen bijna altijd uit multiculturele groepen zijn samengesteld.Haitink: "Het is veilig om binnen een kleine groep te leren, om ineen klein verband een klasgenootje te vragen iets nog eens uit teleggen. Dat is prettiger dan als enige in de klas je vinger op temoeten steken omdat je iets niet begrijpt."

Een ander voordeel is dat kinderen de hele dag bezig zijn metcommuniceren en dat daardoor het taalgebruik intensief wordtgetraind. "En Teamleren sluit aan bij de natuurlijke neiging vanmensen om te praten. Dat kun je beter stimuleren en in goede banenproberen te leiden dan als een politieagent voor de klas te staanen 'Stilte!' te roepen."

Wilma Papen, docente Engels voor VBO- en Mavo-klassen van hetMinkema College in Woerden bevestigt dat. "Drie jaar geleden ben ikbegonnen met de cursus van Annelien en vanaf het begin was ikrazend enthousiast. Het is een fantastisch systeem en het werktgeweldig. Ik heb mezelf de taak gegeven om iedere weekéén van de drie of vier lesuren volgens het principe vanTeamleren te geven. Dat lukt redelijk in de praktijk."

Moet individueel leren dan maar afgeschaft worden? AnnelienHaitink: `Nee, dat moet zeker blijven bestaan. Individueel leren enTeamleren vormen een combinatie die iedere docent moet kunnenbeheersen zodat afgewogen kan worden wat in welke situatie hetbeste is. De leerling moet daarin centraal staan. Want het gaat ertenslotte om dat alle leerlingen mee kunnen.'

Toetsvormen

De basistraining Teamleren die door het IVLOS wordt gegevenbestaat uit vijf lessen van 2,5 uur. Hoe zorg ik ervoor dat ik decontrole niet verlies, wat is leren eigenlijk, verschillendeonderwijstechnieken, werken met ICT middelen en (niet in de laatsteplaats) het contact met collega docenten komen aan bod. "Door teoverleggen en elkaar feedback te geven kun je samen onderwijsontwikkelen. Dan is het niet meer zo dat iedere docent de deurachter zich dicht trekt en op zijn eigen eilandje lesgeeft.Docenten merken dat ze best veel aan elkaar kunnen hebben", zegtHaitink. Onontbeerlijk is de betrokkenheid van de schoolleiding inhet proces. "Docenten hebben het al zo verschrikkelijk druk, deschoolleiding moet echt achter ze staan en ze extrastimuleren."

Rob Beirkhoff geeft wiskundeles aan de bovenbouw Havo en VWO vande Esprit Scholengroep in Amsterdam. Daarnaast houdt hij zich bezigmet onderwijskundige vernieuwingen en het tweede fase onderwijs.Vorig jaar volgde hij zes middagen een cursus Teamleren, waarnatwee maal een nabeschouwing en evaluatie volgde. "Ik ben de cursusvooral uitbelangstelling voor mijn collega's op school gaan volgen.Ik vind het belangrijk om goed op de hoogte te zijn van wat zijdoen. Je moet met elkaar kunnen praten over waar je mee bezig bent.Dit jaar is er een nieuwe groep gestart waarin weer een aantaldocenten van onze school mee doen."

Leuk

En wat vond hij ervan? "De cursus is me goed bevallen, maar ikzet wel vraagtekens bij de toepasbaarheid. Volgens mij is Teamlerenvooral geschikt voor de onderbouw en voor taalonderwijs. Zelfgebruik ik het niet in mijn lessen maar ik ben wel overgegaan totmeer groepswerk in de klas."

Na de basiscursus begint het werk pas eigenlijk. AnnelienHaitink: "Bij Teamleren past een ontwikkeling van nieuwetoetsvormen. Geen proefwerken meer, maar het observeren vanleerlingen staat centraal. Wat zijn hun goede kanten, hoe kunnendie gestimuleerd worden, wat zijn de zwakke plekken, hoe daar hetbeste mee om te gaan? Dat zijn de relevante vragen. Hetvervolgtraject wordt ontwikkeld in samenwerking met de school. Dusals je vraagt hoe lang de cursus Teamleren duurt ben ik geneigd tezeggen: 'Eigenlijk je leven lang'. Je bent er nooit klaar mee.Teamleren is ontzettend hard werken. De betrokkenheid bij zowelleerlingen als docenten moet hoog zijn. Het is ingewikkeldwerk."

Wilma Papen: "Inmiddels ben ik terug geweest voor een tweedecursus om mijn ideeën te vervolmaken. Annelien inspireert meenorm en denkt fantastisch mee. Teamleren kost veel tijd enenergie. Vooral de voorbereiding is veel extra werk. Je moetbijvoorbeeld een apart taakformulier ontwikkelen waar de kinderenmee aan de slag kunnen. Maar die extra moeite loont absoluut.Daarbij: het is een investering waar je de volgende jaren meeverder kunt. Het belangrijkste vind ik dat leerlingen gemotiveerderen enthousiaster worden. Lesgeven wordt weer leuk, zo wil ik weleeuwig doorgaan. En als ik dan weer een keer het grammaticaboekerbij pak zeggen de kinderen: "Ah, waarom gaan we niet weer zoietsdoen als vorige week? Dat was hartstikke leuk".'

Lineke van den Boezem

Fact and figures

Totaal aantal afgegeven diploma's 1997-'98:..........142

Aantal studenten voor studievaardigheden...........600

Personeelsomvang voor onderzoek..........11 fte

Totaal aantal personeelsplaatsen..........76,4 fte

Waarvan man..........39,3 fte

Waarvan vrouw..........37,1 fte

Aantal wetenschappelijke publicaties..........45

Aantal publicaties vaktijdschriften..........84

Dienstverlening aan UU (Educatieve Middelen Pool)..........7,6fte

Aantal docentcursussen UU..........66

Aantal UU-cursisten..........708

Cursussen overig hoger onderwijs (incl.buitenland)..........177

aantal deelnemers cursussen overig hogeronderwijs..........1641

Dienstverlening aan Voortgezet Onderwijs: ..........10,2 fte

Ruimtegebruik IVLOS ..........1413 m2

Baten..........10.075.000,- gulden

Lasten ..........9.935.000,- gulden

Bron: Jaarverslag IVLOS 1998