Op weg naar de operatiekamer van de toekomst

Met de aanwijzing van 'Imaging' als een van de vijffacultaire hoofdlijnen van onderzoek koos Geneeskunde in 1996 vooreen leidende rol in de medische toepassing van beeldvormendetechnieken. Om die interesse te onderstrepen ging onlangs eenaanvraag de deur uit voor de vestiging van een Utrechtseonderzoeksschool ImagO op het gebied van de 'biomedischebeeldwetenschappen'. Ook het jaarlijkse promotieklassement van hetU-blad weerspiegelt de opmars van de Utrechtse 'beeldverwerkers'.Radioloog prof.dr. Willem Mali was dit jaar zeven maal op hetDomplein te gast, maar nog tekenender is het feit dat metprof.dr.ir. Max Viergever een informaticus uit de faculteitGeneeskunde de Utrechtse promotor van 1998 is geworden.

Toen de goede oude röntgenfotografie in de jaren zeventiggezelschap kreeg van nieuwe technieken zoals de echografie, decomputer-tomografie (CT) en de magnetische resonantie (MR), booddat de radiologen ongekende mogelijkheden om het menselijk lichaamtot in detail te bekijken. Een probleem voor hen was echter hoe debeschikbare beelden met elkaar te combineren en te 'vertalen' induidelijke, liefst drie-dimensionale afbeeldingen. Om die vraag tebeantwoorden werd in 1988 een Delftse informaticus in Utrechtaangesteld. Max Viergever kreeg niet alleen tot taak om debeeldvormende activiteiten van de radiologen onder éénnoemer te brengen, maar ook om ze technisch toepasbaar te maken inde medische praktijk.

De eerste vijf jaar besteedde Viergever vooral aan het oplossenvan een aantal fundamentele problemen, maar in 1993 was de tijdnaar zijn mening rijp voor actie. Samen met radioloog prof. dr.Willem Mali richtte hij een 'imaging centrum' op, dat deintroductie van de nieuwe technieken in het ziekenhuis moestbegeleiden. "Dat was voor beide partijen een soort cultuurshock",vertelde Viergever het U-blad drie jaar geleden. "Wij waren nietgewend aan het medische jargon, maar de medici beschouwden onshelemaal als vreemde eenden in de bijt. Wij zijn nu eenmaal echtecomputerjongens. Als er iemand jarig is, zie je op je schermwanneer er taart is. De meeste radiologen hebben niet eens eencomputer."

Toekomst

Dat er in drie jaar veel kan veranderen blijkt wel uithet feitdat de samenwerking van de informatici met radiologen en andere'klinici' inmiddels een hoge vlucht heeft genomen. In vijf van deacht gevallen waarin hij dit jaar als promotor optrad, deedViergever dat samen met een collega uit het ziekenhuis, een tekendat de beeldverwerking in steeds meer specialismen een centrale rolspeelt. Vooral uit de chirurgie zijn de nieuwe technieken niet meerweg te denken, constateert de promotor van 1998.

"Wij zijn op dit moment samen met de chirurgen bezig aan eengrootschalig project met als titel 'de operatiekamer van detoekomst'. In die OK zullen beeldvormende technieken een steedsbelangrijker rol gaan spelen. Een recente aanschaf van het AZU isbijvoorbeeld de neuro-navigator. Dat is een computergestuurdapparaat dat in staat is om de afbeelding van een hersenscan temengen met het beeld dat een chirurg van datzelfde hersengebiedziet door de microscoop die hij bij de operatie gebruikt. Daardooris nu veel duidelijker waar het probleem zit en hoe hij zijningreep moet plegen. Dat apparaat is onlangs op de markt gekomen enwij hebben bij de aanschaf geadviseerd. Inmiddels is duidelijk datde software nog niet helemaal werkt zoals we zouden willen. We zijndie zaak nu aan het onderzoeken en de fabrikant is daar zoenthousiast over dat hij heeft voorgesteld om ons nauw bij deverdere ontwikkeling te betrekken."

Hoewel de nieuwe onderzoeksschool in eerste instantie op medischonderzoek is gericht, hoopt Viergever met zijn expertise in hetvormen van driedimensionale beelden in de toekomst ook biologen,chemici en farmaceuten te kunnen gaan bedienen. Hij noemt met namebio-computational modelling als interessant nieuw onderzoeksgebied.Daarbij gaat het om het modelleren en manipuleren op de computervan biologische structuren zoals eiwitten en moleculen.

Gegeven deze toekomstideeën spreekt het voor zich dat desuccesvole promotor zeer gecharmeerd is van de Utrechtse(ABC-)plannen voor de versterking van het biomedisch onderzoek. "DeAmerikaanse Johns Hopkins Universiteit in Baltimore geldt op ditmoment als het toonaangevende centrum op het gebied van debio-engineering. Maar als je ziet wat wij in Utrecht aan expertiseop dit terrein hebben, dan hoeven wij absoluut niet voor hen onderte doen. Ik denk dat op dit gebied ook gouden kansen liggen voor deUtrechtse informatici."

Voorwaarde is dat alle betrokkenen in Utrecht nauw met elkaargaan samenwerken en dat daar ook goede faciliteiten voor wordengeschapen. En hoe triviaal dat ook mag klinken, dat begint metgoede huisvesting in een stimulerende omgeving, heeft Viergevergemerkt. "Ik durf zonder meer te stellen dat wij onze groei mede tedanken hebben aan het feit dat we in het AZU zitten, in de directeomgeving van de klinici die onze beeldengebruiken. Als we bijInformatica in Centrumgebouw Noord hadden gezeten, dan hadden wenooit bereikt wat we nu bereikt hebben."

Ondanks de voorspoedige ontwikkeling van zijn groep noemtViergever diezelfde huisvesting als één van zijn tweeklemmende problemen. "We hebben in het AZU een enorm gebrek aanruimte. Gezien de beschikbare subsidiemogelijkheden zouden we onsaantal onderzoekers gemakkelijk kunnen verdubbelen, maar we zoudendie mensen hier domweg niet kwijt kunnen. Een van de oorzaken isdat de overheid de ruimte in ziekenhuizen nog steeds uitsluitenduitgeeft op basis van het aantal bedden en niet kijkt naar hetonderzoek. Dat is behoorlijk frustrerend.

"Een tweede probleem vormen de belabberde aio-salarissen. Daarmoeten we heel snel wat aan doen. Wij hebben uitstekende contactenmet de industrie. We hebben met vijf bedrijven die ons sponsorenzelfs een soort strategische alliantie die inhoudt dat elk van devijf ons in staat stelt om permanent een aio in dienst te hebben.Dat is natuurlijk een geweldige luxe, mits die aio's te vindenzijn. Maar dat is de laatste jaren echt een probleem aan hetworden. Een paar jaar geleden kreeg ik nog zestig sollicitanten opeen vacature, tegenwoordig mag ik blij zijn als er een paar mensenreageren.

"Dat komt vooral omdat niet alleen de industrie, maar nu ook detechnische universiteiten jonge onderzoekers aanzienlijk beterbetalen. NWO heeft inmiddels besloten om zijn oio's aan de drietechnische universiteiten ook meer te betalen en ik denk er hardover om dat voorbeeld voor onze aio's te volgen. Ik weet niet ofhet mag, maar als we het niet doen, dan kunnen we onzeonderzoeksplaatsen straks niet meer bezetten. Als we deNWO-tarieven overnemen zou ons dat per jaar ongeveer een tonkosten. Veel geld, maar als we daarmee ons onderzoek overeindkunnen houden, dan heb ik dat er graag voor over."

Erik Hardeman

Promoties 1998

ACHT PROMOTIES

M. Viergever (geneeskunde)

ZEVEN PROMOTIES

J. Beijnen (farmacie)

H. Koomans (geneeskunde)

W. Mali (geneeskunde)

ZES PROMOTIES

W. Seinen (biol/diergnk.)

M. Werger (biologie)

VIJF PROMOTIES

W. Gispen (geneeskunde)

J. Lammers (geneeskunde)

J. Verhoef (geneeskunde)

W. van der Weg (natuurkunde)

Totaal 1994-1998

Faculteiten 1994-1998