‘Anglicismen? Ik heb er plenty!’

‘Mensen gaan terug naar hun wortelen’ (roots), ‘hij geeft een toespraak’ (to give a speech), ‘dat is goed gequoteerd’ (geciteerd), ‘een beslissing maken’ (to make a decision). Het zijn enkele voorbeelden van veelgebruikte anglicismen in de papers van studenten.

Engelse artikelen en boeken lezen, en daarna een tekst in het Nederlands schrijven is voor sommige studenten lastig, zo bleek al uit een steekproef van het DUB-panel dat DUB vorig jaar publiceerde. Ze vertalen zinnen letterlijk en gebruiken Engelse termen zonder ze te vertalen. Zo zien geschiedenisstudenten geen probleem in het gebruik van BC en AD in plaats van voor en na Christus, gaan de ‘Germans’ (Germanen) als Duitsers door  het leven, en gebruiken classici Engelse namen van auteurs (Livy in plaats van Livius).

Ook docenten hebben door het vele Engels soms moeite met het Nederlands. Een Nederlandse hoogleraar vertelt dat ze vaak hard moet nadenken over het gebruik van de d of de t, omdat ze altijd Engels leest en schrijft. En men lijdt massaal aan spatitis, oftewel de ‘los schrijf ziekte’, omdat dit in het Engels vaak gebeurt. Zo stond in in een vacaturetekst van de UU zonder blikken of blozen ‘de UU zoekt een hoofd docent’.

Is het Engels de doodsklap voor het Nederlands van studenten?

De verengelsing van het onderwijs is al jaren voer voor discussie. De teloorgang van het Nederlands onder studenten en docenten door het toenemend gebruik van Engelse termen in het Nederlands is een van de argumenten die tegenstanders aanvoeren. Maar klopt dit wel? Is het Engels inderdaad de doodsklap voor het Nederlands van studenten? En is het erg dat er steeds meer Engelse woorden en zinsconstructies het Nederlands binnensluipen?

Volgens taalwetenschapper Margot van den Berg valt er weinig te zeggen over de concrete invloed van het Engels in het onderwijs op het niveau van het Nederlands. “Iedereen heeft er een mening over op basis van persoonlijke ervaringen, maar er is nog nauwelijks onderzoek naar gedaan.” Zelf gelooft ze niet dat het Nederlands van studenten verslechtert door contact met het Engels.

Het stoort me dat veel studenten niet de tijd nemen om een goed gestructureerde en grammaticaal foutloze Nederlandstalige tekst op te schrijven

Het gebrek aan interesse voor het Nederlands baart haar wel grote zorgen. “Veel studenten hebben een zeer positieve houding ten opzichte van het Engels, ze zien Engels als een taal die goed is voor je carrière. Door het spreken en schrijven in het Engels zou er een wereld voor je open gaan. Het stoort me dat veel studenten niet de tijd nemen om hun gedachten en onderzoeksresultaten in een goed gestructureerde en grammaticaal foutloze Nederlandstalige tekst op te schrijven.”

Hoogleraar Nederlandse taalkunde Norbert Corver maakt zich evenmin erg druk over de invloed van het Engels op het Nederlands. “De basis van taal is gelegd in het Nederlands, dat wordt niet meteen om zeep geholpen door het feit dat studenten veel Engelse teksten lezen.”

Veel woorden worden ‘vernederlandst’, denk aan ‘geupdate’ of ‘gehackt’

De Nederlandse taal is bovendien vrij robuust qua structuur en daardoor weerbaar tegen de invloeden van andere talen, zegt Corver. “We zien dat er veel Engelse woorden en uitdrukkingen het Nederlands binnensluipen, maar de structuur van de taal blijft grotendeels hetzelfde. Zo worden woorden vaak ‘vernederlandst’, denk aan ‘geupdate’ of ‘gehackt’. En neem het woord ‘plenty’, dat net zoals het woord ‘veel’ gecombineerd kan worden met het typisch Nederlandse woordje ‘er’, zoals in ‘Ik heb er plenty’. De invloed van het Engels blijft voornamelijk beperkt tot de woordenschat, en dan ook nog slechts een deel daarvan: de inhoudswoorden (bijvoorbeeld een zelfstandig naamwoord of een werkwoord). Functiewoorden,  bijvoorbeeld lidwoorden of voegwoorden worden niet of nauwelijks overgenomen.”

Het lenen van woorden is van alle tijden, voegt Corver toe. “Een taalpurist kan zich storen aan Engelse woorden in het Nederlands, omdat hij de (woordgebruik)regels van het huidige Nederlands wil voorschrijven, maar als wetenschapper kijk ik naar hoe taalverandering werkelijk plaatsvindt. En daar gaan eeuwen, en generaties overheen.”

De hele academische wereldtaal is Engels, ik vind het belangrijk daarin te oefenen

Wat vinden studenten zelf van de kwaliteit van hun Nederlands? Anne Kruijt studeert Aardwetenschappen volgt haar hele opleiding in het Engels. “Ik heb geen last van de verengelsing in het onderwijs, en ik merk ook niet dat mijn Nederlands minder wordt”, zegt ze. “De hele academische wereldtaal is Engels, ik vind het juist erg belangrijk om daarin te oefenen en mezelf te verbeteren.”

Vera Vaessen is tweedejaars Nederlandse taal en cultuur en denkt niet dat haar Nederlands verslechtert omdat ze ook Engels leest of gebruikt. “Ik merk wel dat ik soms een Engelse uitdrukking gebruik tussen mijn Nederlands door. Daar ben ik me bewust van en dat zie ik niet als iets ergs, want het kan je taalgebruik ook verrijken. Ik ben er echter absoluut niet voor om Engels superieur aan Nederlands te beschouwen, ook al is Engels handig om over grenzen heen te communiceren. Naar mijn idee kunnen beide talen prima naast elkaar gebruikt worden door dezelfde mensen en hoeven ze geen bedreiging voor elkaar te zijn.”

Studenten lijken zich niet meer bewust van het onderscheid tussen spreektaal en de verschillende schrijftalen

Taalwetenschapper Margot van den Berg ziet wel dat onder andere door invloed van het Engels de norm ten opzichte van het Nederlands minder strikt wordt. “Zeventig jaar geleden was het bon ton om zo correct mogelijk Nederlands te spreken en schrijven. Een overmatig gebruik van vreemde woorden werd toen gezien als onvaderlandslievend en belachelijk. In de etiquetteboekjes uit die tijd werd veel aandacht besteed aan de juiste woorden en uitdrukkingen voor elke situatie.”

Volgens van den Bergen praten mensen nu informeler, het wordt ‘normaal’ gevonden om Engelse woorden te gebruiken. Taalnormen zijn aan het veranderen. “De nieuwe uitdrukkingen, woordcombinaties en zinsconstructies die ontstaan onder invloed van het Engels vind ik vanuit taalwetenschappelijk oogpunt interessant, maar ik vind het storend dat studenten zich niet meer bewust lijken te zijn van het onderscheid tussen spreektaal en de verschillende schrijftalen in hun taalrepertoire, of dat minder belangrijk lijken te vinden. Sommige studenten kunnen zich heel vaardig uitdrukken in het Nederlands, maar bij velen zie ik een onverschillige  houding ten opzichte van het Nederlands.”

Een goede schriftelijke en mondelinge uitdrukkingsvaardigheid in het Nederlands is belangrijk

Beide wetenschappers zijn wel een groot voorstander van gebruik van het Nederlands tijdens de opleiding, vooral vanwege het belang van een goede beheersing van je moedertaal. Van den Berg: “Ik ben een voorstander van onderwijs in het Nederlands. Een goede en brede schriftelijke en mondelinge uitdrukkingsvaardigheid in het Nederlands vind ik een belangrijke vaardigheid voor onze studenten.” Norbert Corver is ook aarzelend over de opmars van het Engels in het onderwijs. “Vaak is het alles of niets, of Engels, of Nederlands, maar ik vind beide belangrijk. Het is essentieel dat studenten zich goed leren uitdrukken in het Nederlands, dit wordt in een later beroep ook verwacht. Het gros van de studenten komt gewoon in een Nederlandse organisatie te werken.”