‘Depressieve student vaak moeite met leven opbouwen’

Slapen. Dat was het enige wat Nina (22), student Bestuurs- & Organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht, nog wilde in haar studentenkamer in De Uithof. Slapen, slapen, slapen. “Ik lag dagen achter elkaar in bed”, vertelt ze. Ze at amper, sprak bijna niemand. Nina miste colleges, tentamens. “Ik deed bijna niet meer mee aan het leven. Terwijl ik in mijn eerste jaar zat, voor het eerst op kamers woonde en eigenlijk juist een nieuw leven moest opbouwen.”

Van alle studenten kampt 15 procent met psychische problemen, zo blijkt uit internationaal wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd in meerdere westerse landen. Depressie en angst komen het meeste voor. Yvonne Stikkelbroek is klinisch psycholoog aan de UU en is gespecialiseerd in depressies bij adolescenten. “Er zit geen verschil tussen de kenmerken van depressies bij jongeren en volwassenen”, zegt ze.

In je studententijd depressief worden: dat is zeer belemmerend voor je toekomst

Er is volgens haar wél een groot verschil in de gevolgen van die depressie. "Als je 18 bent, je gaat studeren en je belandt in een zwart gat, dan heeft dat grote gevolgen voor je ontwikkeling. Een depressie is niet minder zwaar dan wanneer je 40 bent en vrouw en kinderen hebt, maar je hebt op die leeftijd vaak al wél dingen in je leven geregeld. In je studententijd depressief worden: dat is zeer belemmerend voor je toekomst. Studenten trekken zich terug, bouwen geen leven op, gaan niet naar lessen, feestjes en sporten niet."

Of er gebeurt juist het omgekeerde: ze compenseren en gaan veel drinken. “Door katers voel je je slechter, je focus neemt af, je besluiteloosheid kan toenemen en je kunt moeilijker beslissingen nemen over hóe en wanneer je je studieboeken openslaat.” Het gevolg kan een negatief studieadvies zijn, en uiteindelijk ook financieel verlies: studenten moeten hun beurs en reisproduct aan DUO terugbetalen als ze na 1 februari in hun eerste jaar stoppen. “Dan begin je je studentenleven al met een achterstand.”

Stress kan een depressie in de hand werken

Studie-uitval kan volgens de psycholoog makkelijk andere levensgebieden van de student beïnvloeden. Denk aan relaties, vriendschappen, carrièremogelijkheden. Daarnaast zijn studenten kwetsbaar. Stikkelbroek: “Ze gaan uit huis, nemen afscheid van hun vertrouwde omgeving, en het draait ineens allemaal om cijfers en nieuwe sociale contacten. Dat kan je heel onzeker maken.”

Bovendien kan stress een depressie in de hand werken. En stress neemt toe als je gaat studeren.
Nina herkent het. “Ik moest heel erg wennen aan de overgang. Zo veel nieuwe dingen, weg van mijn oude vertrouwde middelbare school. En ik wilde alles doen, alles meemaken, was bang om veel dingen te missen en durfde tegelijkertijd niets meer te doen.”

Als ze dan in bed lag, en niet sliep, staarde ze piekerend naar het plafond. Vergooide ze haar leven niet? Ja, ze vergooide haar leven, terwijl haar studiegenootjes stappen zetten. Maar ze kon het niet - studeren. Zie je nou wel, het was niets voor haar. Ze moest ermee stoppen. “Ik voelde me steeds nuttelozer, eenzamer."

Waarom praten we er niet meer over

Als iemand aan Nina vroeg hoe het ging, was haar antwoord steevast: “Ja, gaat wel goed, ik had een griepje”. Een fnuikend , veelvoorkomend probleem volgens Stikkelbroek: “Ik zie weleens studenten die anderen niet durven aan te kijken en zich non-verbaal afwijzend opstellen. Anderen denken daardoor: die wil met rust gelaten worden. Zo krijg je wéér zo’n negatieve vicieuze cirkel.”

Nina is daarom blij met de campagne van de overheid Hey het is oké, waarmee het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport het taboe op depressies wil doorbreken. De campagne richt zich vooral op jongeren en hoopt op deze manier depressie bespreekbaar te maken. “Op universiteiten gaat het vaak om presteren. Terwijl we allemaal mensen zijn die dingen voelen. Waarom praten we er niet meer over?” vraagt Nina zich af.

Depressie staat al jaren in de top-vijf

Het ministerie richt zich met de reclamespot tot het ‘algemeen publiek’, maar focust zich wel op jongeren (13-18 jaar) en jonge vrouwen (18-34 jaar); die zijn vatbaarder voor psychische problemen. “Dus ook op leerlingen in het voortgezet onderwijs en studenten op mbo’s, hbo’s en universiteiten”, zegt woordvoerder Leonne Gartz. “Depressie staat al jaren in de top-vijf van hoogste ziektelast, hoogste ziektekosten en grootste veroorzakers van arbeidsverzuim.”

Of de campagne werkt, weet Stikkelbroek niet. “Dat is niet mijn expertise.” Wel weet ze dat erover praten helpt. “Bij een onderzoek moesten depressieve adolescenten een vragenlijst invullen. Toen ze een paar weken later de vragenlijst weer invulden, bleek dat de meesten zich beter voelden. Alleen een vragenlijst invullen – je verhaal dus kwijt kunnen – helpt dus al.”

'Bij de échte schaduwkanten van het leven is de schaamte heel groot'

Ook met haar eigen studenten op haar opleiding, probeert ze te spreken over psychische problemen. “Als er een nieuwe student in mijn werkgroep zit die vertelt dat hij weer terug is en er ‘even uit’ was, dan valt iedereen stil. Je weet allemaal dat het om een depressie zou kunnen gaan, maar niemand durft iets te zeggen. Ik probeer dat wel te doen.”

Studenten, ook op de Universiteit Utrecht, zijn vooral goed in successen delen, ziet Stikkelbroek. “Kijk, er wordt in de wandelgangen wel veel geklaagd over drukte, moeilijke vakken, lastige stof. Maar bij de échte schaduwkanten van het leven is de schaamte heel groot. Studenten hebben het gevoel van mislukken. Ze voelen zich schuldig tegenover alles en iedereen. Je kunt je zelfs schuldig gaan voelen om dingen zoals de oorlog in Syrië. Het kan heel ver gaan.”

' Ik heb nog steeds wel lastige momenten' 

Openheid is dus belangrijk. Daarnaast raadt Stikkelbroek altijd therapie aan voor degenen bij wie de depressie het functioneren belemmert. Voor studenten is er de studentenpsycholoog, maar wie meer hulp nodig heeft kan naar een GGZ-therapeut gaan. Bovendien is de gezondheidszorg in Nederland ook heel ver in de ontwikkeling van effectieve interventies die dicht bij de jongeren staan. Denk aan onlinezelfhulpprogramma’s, zoals Grip op je Dip, waar je ook kunt chatten met een psycholoog en lotgenoten. Ook aanraders volgens Stikkelbroek: MindYoung en 113online.nl. “Er zijn ook programma’s die preventief werken: als je je al somber voelt, maar nog niet in een depressie zit. Want we weten ook dat als je er eenmaal één keer in hebt gezeten, je grote kans hebt er altijd vatbaar voor te blijven.”

Nina ging een tijd lang naar een therapeut en voelt zich inmiddels, nu ze in haar derde studiejaar zit, stukken beter. In bed ligt ze alleen nog ’s nachts, om te slapen. “Ik heb nog steeds wel lastige momenten, maar ik voel ze beter aankomen. En ik ben er open over. Mijn goede vrienden weten ervan. En zit ik in een werkgroep en lukt het even niet, dan zeg ik: ‘Jongens, dit is mijn probleem, ik wil heel graag maar nu kan het even niet’. We kunnen wel allemaal heel hard roepen dat er zo’n taboe rondom depressie hangt, maar we moeten gewoon onze mond opentrekken. Ik denk dat dat het allerbelangrijkste is.”