‘Laat studenten hun eigen bacheloropleiding samenstellen’

Studenten moeten veel meer vrijheid krijgen om hun bachelor te vullen met vakken uit verschillende disciplines, vindt biologiehoogleraar Johannes Boonstra. “University colleges bewijzen dat het kan.”

Weg met het vaste curriculum. Die prikkelende boodschap presenteerde Johannes Boonstra, onderwijsdirecteur bij Biologie en hoofd van het Science Department van het University College Utrecht, onlangs bij de jaarlijkse Onderwijsparade van de Universiteit Utrecht.

Boonstra’s alternatief: een flexibele bachelor die studenten de vrijheid geeft om allerlei vakgebieden met elkaar te combineren. Of om dat juist niet te doen. Wil een student alleen maar biologievakken? Dat kan. Wil een student een combinatie van biologie, scheikunde en sociologie? Kan ook.

“De huidige maatschappij vraagt om die flexibiliteit”, zegt Boonstra een paar weken na de presentatie van zijn ideeën op de Onderwijsparade. “Neem de klimaatproblematiek. Om die te begrijpen heb je kennis van natuurkunde nodig, maar ook van wiskunde, biologie, sociologie, economie, en ga zo maar door. Een flexibele bachelor sluit daar maximaal op aan. Studenten kunnen precies kiezen wat ze denken nodig te hebben.”

De huidige profileringsruimte (45 studiepunten) biedt volgens Boonstra onvoldoende mogelijkheden om een interdisciplinair studieprogramma samen te stellen. “Wat als een student meer cursussen buiten de eigen studie wil doen? Dan moet die student twee studies naast elkaar gaan doen. Ik denk dat we de vraag naar flexibiliteit veel efficiënter op kunnen lossen.”

Boonstra stelt een systeem van compacte disciplinaire studiepaden voor waarin zes tot acht cursussen per studiepad worden aangeboden. Om een studiepad af te ronden moet een student minimaal vier cursussen halen, waarvan twee op niveau 3.

Anders dan bij university colleges kunnen studenten zelf kiezen of ze een mono- of een interdisciplinair studieprogramma samenstellen. Het wijkt op dit punt ook af van brede bacheloropleidingen als Liberal Arts and Sciences (LAS), waar studenten verplicht vakken uit diverse wetenschapsgebieden moeten combineren.

Gedurende de driejarige bachelor kunnen studenten in het voorstel van Boonstra zelf combinaties van studiepaden bedenken. Afhankelijk van de gevolgde studiepaden, wordt een student bachelor of arts of bachelor of science.

De flexibele bachelor komt niet alleen tegemoet aan de wensen van studenten, maar zorgt ook voor hogere rendementen, denkt Boonstra. “Studenten hoeven zich niet langer vast te leggen als ze 18 zijn en kunnen gemakkelijk switchen. Bovendien stimuleert de vrije keuze het eigenaarschap van de student en daardoor de motivatie en betrokkenheid.”

Hoe voorkom je dat studenten een pretpakket kiezen?
Boonstra: “Om een studiepad af te ronden en om af te studeren, móét je uiteindelijk een bepaald aantal niveau 3-vakken afronden. De uitdaging is om te zorgen dat er binnen alle disciplines vergelijkbare aandacht is voor academische vaardigheden als schrijven, presenteren en kritische vragen stellen. Het moet niet zo zijn dat een student die niet graag schrijft, een route kan uitstippelen waarbij die student schrijfopdrachten vermijdt. Een economiecursus van niveau 3 moet even zwaar zijn als een biologiecursus van niveau 3.”

Kiezen is lastig voor sommige studenten. Hoe help je ze wegwijs te worden in dat enorme aanbod aan cursussen?
“Alsof kiezen tussen een studie Natuurkunde of Scheikunde voor een 18-jarige nu wél gemakkelijk is. Bovendien is de keuze voor een opleiding veel bepalender. Liever geef ik studenten de ruimte om tijdens het eerste jaar nog hun richting te zoeken. Daar hebben ze zeker begeleiding van een tutor bij nodig. En we moeten ook goede applicaties aanbieden waarmee studenten hun studie kunnen uitstippelen.”

Sommige studenten willen juist opgeleid worden in één discipline.
“En dat kunnen ze blijven doen. Ik pleit niet voor een brede bachelor, maar voor een flexibele bachelor. Een bachelor die zo breed of juist zo monodisciplinair is als de student zelf wil. Iemand die alleen maar biologie wil studeren, kiest lekker zijn studiepaden binnen de biologie. Ook goed. Geen probleem.”

Risico is wel dat studenten aan het eind van hun bachelor disciplinaire diepgang missen.
“Toen het University College Utrecht begon was er heel veel scepsis. UCU-studenten kunnen zich namelijk met 90 ECTS aan bètavakken al bachelor of science noemen. ‘Dat kunnen toch nooit goede onderzoekers worden!’, werd er gezegd. Nou, de praktijk heeft uitgewezen dat het wel kan. Kennelijk is het niet nodig om 24 disciplinaire vakken te volgen om klaar te zijn voor een master.”

Toch worden UCU-studenten niet altijd toegelaten tot masters omdat ze een disciplinaire achterstand zouden hebben.
“Weet je wat het rare is? Dat probleem speelt vooral in Nederland. Als ze naar het buitenland gaan, dan is het geen enkel probleem. In Cambridge worden ze met open armen ontvangen. Hier denken veel docenten nog: zo’n liberal arts-opleiding, dat kan niet. Al is dat beeld wel aan het kantelen: ze zien dat UCU-studenten prima meekomen in masters.”

Wat heeft de maatschappij aan afgestudeerden die een beetje van alles weten, maar nergens écht specialist in zijn?
“Ik denk dat het onze taak als universiteit is om vooral vaardigheden bij te brengen. Kijk naar mijn eigen vak, de celbiologie. De ontwikkelingen gaan zo snel, het is onmogelijk om alle kennis bij te houden. Maar we hebben wel allemaal een telefoon en een laptop met toegang tot die kennis. Wat je wilt is studenten leren met die informatie om te gaan. Dat ze leren schrijven, kritische vragen stellen en oplossingen zoeken. Als je dat oefent, dan krijg je de kennis er gratis bij. Andersom niet. Je kunt een boek uit je hoofd leren en dan heb je wel kennis, maar geen garantie dat je daar iets mee kunt.”

Wat gaat er gebeuren met je voorstel?
“Dit plan is pas net nieuw. Ik zal later dit jaar mijn visie uitgebreider presenteren. Bij Biologie werken we overigens al met studiepaden. Buiten zes verplichte cursussen kunnen biologiestudenten binnen de biologie kiezen wat ze willen. Een visitatiecommissie was onlangs erg positief over ons onderwijs. Ik wil graag onderzoeken of we dit bètabreed kunnen invoeren. En daarna moeten we eens gaan praten met de rest van de universiteit.”