‘Notarieel Recht moet academischer'

Studenten Notarieel Recht zullen er aan moeten wennen dat hun opleiding meer academisch en minder beroepsgericht wordt. Dat is nodig, omdat de behoefte aan klassieke notarissen minder groot wordt. “Wij leiden juristen op voor de toekomst.”

Er is verandering op komst binnen de bachelor- en masteropleiding Notarieel Recht van de Rebo-faculteit. Niet alleen komt er een nieuwe hoogleraar en zullen er minimaal één en misschien twee nieuwe docenten hun opwachting maken, ook in het onderwijs zullen de studenten merken dat niet alles bij het oude blijft.
De onrust onder bachelor- en masterstudenten Notarieel Recht is groot. Een aantal vertrouwde docenten is inmiddels vertrokken. De onder studenten geliefde hoogleraar Nora van Oostrom gaf vorige week maandag haar laatste college. Twee dagen daarna, op 3 april, organiseerde het departementsbestuur een speciale bijeenkomst voor studenten Notarieel Recht over de toekomst. De gemoederen liepen hoog op. Studenten gaven aan hun master bij een andere universiteit te willen gaan volgen. In de Universiteitsraad werden hierover vragen aan de rector gesteld. Bert van der Zwaan: "Ik heb geen enkele aanleiding te denken dat er bijzondere dingen aan de hand zijn. Ik zie niet in waarom studenten aarzelen. Ze gaan toch voor het onderwijs en niet voor de docent?"
Wat is er aan de hand bij Notarieel Recht? Ige Dekker (hoofd van het departement Rechten) en Anne Keirse (voorzitter van de afdeling Privaatrecht) proberen het uit te leggen. Te beginnen met het vertrek van een aantal docenten en de hoogleraar. “Het lijkt alsof er geen docent meer is overgebleven die colleges en werkgroepen kan geven bij Notarieel Recht. Dat is niet waar”, zegt Keirse. “Notarieel Recht is geen aparte club. Het is onderdeel van Privaatrecht waarvan de docenten ok delen van het onderwijs verzorgen voor Notarieel Recht. Verreweg de meeste docenten zijn er dus nog gewoon. Het is natuurlijk wel te begrijpen dat de notariële studenten ongerust zijn, omdat hun hoogleraar en deels toevalligerwijs ook een paar andere vertrouwde gezichten de opleiding verlaten.”
Voor het komende blok krijgen de studenten college van de hoogleraar Goederenrecht die hoofdzakelijk in de praktijk werkt als advocaat. “En zoals voorheen komen er ook weer gastcolleges van mensen uit de notariële praktijk. De docenten voor blok 4 staan klaar.”
Nieuwe hoogleraar
Dat er in één keer een aantal docenten Notarieel Recht vertrekt, heeft maar deels met de reorganisatie en de herprofilering van het departement te maken, zegt Ige Dekker. Het vertrek van Nora van Oostrom is daar wel een direct gevolg van omdat haar leerstoel in de nieuwe organisatie niet meer terugkomt. Gekozen is voor een gecombineerde leerstoel: Burgerlijk Recht , in het bijzonder Goederenrecht en Notarieel Recht
Met deze keuze, zegt Dekker, wil het departement het Notarieel Recht meer dan nu het geval is, inbedden in het Privaatrecht en met name in het Goederenrecht. “In de afgelopen jaren is het Notarieel Recht te zeer apart komen te staan. Als je kijkt naar het onderwijs, lijken bepaalde vakken weliswaar specifiek notarieel, maar zijn het in wezen specificaties van algemeen privaatrecht en soms publiekrecht. Daardoor werd de opleiding heel beroepsgericht en kwam deze verder van het fundamenteel onderzoek af te staan dan we wenselijk vinden. De opleiding willen we meer academisch maken.”
De tweede reden om de opleiding geleidelijk aan te passen, is dat het beroep van notaris aan het veranderen is, zegt Dekker. Hj legt uit dat het imago van notaris te lijden heeft gehad onder bijvoorbeeld de vastgoedfraude. “De politiek greep in en beperkte tot op zekere hoogte de exclusieve functies van een notaris.” Daarnaast, zegt hij, is de rol van de notaris ten opzichte van het aantal klassieke beeld daarvan gewijzigd. De grote kantoren zoeken in elk geval een breder inzetbare jurist die bijvoorbeeld veel van ondernemingsrecht weet plus de klassieke notarisfunctie kan vervullen. “Als Universiteit Utrecht gaan we deze verandering vertalen in het onderwijs.”
Combi-stoel
Het departement koos voor een gecombineerde leerstoel, omdat die beter past in het multidimensionale profiel waar het departement vorig jaar voor heeft gekozen. Er moet meer over de grenzen van de eigen discipline worden gekeken. Ige Dekker: “Hoogleraar Van Oostrom en haar team hebben het in het onderwijs fantastisch gedaan en goede stappen gezet om het Notarieel Recht in een bredere context te plaatsen, maar wij willen nog extra stappen zetten. Wij vinden dat we in de eerste plaats opleiden tot een breed inzetbare jurist die zich pas in de tweede plaats verdiept in één van onze meer gespecialiseerde trajecten. Dat is een principiële keuze.”
Om die reden zal er ook geen apart law college komen voor studenten van het Notariële Traject in de bacheloropleiding, zoals door een aantal docenten en studenten is geopperd. “Op die manier zet je de groep juist apart, en dat is precies wat we níet willen”, zegt Dekker.
Op de troepen vooruit
Utrecht bewandelt in vergelijking met de zusterfaculteiten in Nederland al langer een afwijkend notarieel pad. Bij andere universiteiten beginnen studenten in het eerste jaar al meteen met Notarieel Recht. Dekker: “Toen de bachelor-masterstructuur in 2002 in Utrecht werd ingevoerd, hebben we er voor gekozen om rechtenstudenten het eerste anderhalve jaar een brede basisopleiding te geven. Daarna  richten ze zich pas op een bepaald rechtsgebied. Wij vonden toen al dat juristen breder en dus multidimensionaal gevormd moesten worden. Vanuit die visie werd in 2004 ook gekozen voor een gecombineerde leerstoel Goederenrecht & Notariaat. Maar toen de hoogleraar vertrok, konden we geen opvolger vinden en kozen we voor een parttime leerstoel Notarieel Recht van 0,4 fte en een parttime leerstoel Goederenrecht van 0,8 fte. In het nieuwe hooglerarenplan dat opgesteld werd naar aanleiding van het nieuwe profiel van het departement, is weer gekozen voor een gecombineerde leerstoel.”
Koerswijziging
De ontwikkelingen in de maatschappij zorgen er verder voor dat het departement een koerswijziging nodig vindt. “Notarissen moeten zo breed mogelijk geschoold worden”, zegt Dekker. “Ons doel is om juristen op te leiden die een leidinggevende functie kunnen gaan vervullen in de maatschappij. Het is een opzet waarmee we ons onderscheiden van opleidingen bij zusterfaculteiten. Vanuit de praktijk krijgen we steun voor deze verbreding en verdieping, al zijn er zeker ook kritische geluiden die zeggen dat we te ver vooruit lopen. Wij hebben één van de beste zo niet de beste notariële opleiding. Die positie willen we houden en wij denken dat dat alleen kan door de opleiding verder te vernieuwen.”
Ethiek
Het academisch gehalte moet verder worden verhoogd, zegt Keirse. “Het notariële recht van morgen vereist ook vertrouwdheid met goederenrecht, verbintenissenrecht, personen- en familierecht, fiscaal recht en ondernemingsrecht." Als voorbeeld noemt ze de manier waarop ethiek in het toekomstig onderwijs wordt ingevuld. "Die willen we niet meer puur benaderen vanuit de notaris maar vanuit alle rechtsgebieden samen. Dat maakt het multidimensionaal en academischer. Zo krijgt de toekomstige jurist handvatten geboden om in de praktijk als notaris, maar ook als rechter, advocaat, wetenschapper of bedrijfsjurist een ethisch verantwoorde weg te bewandelen. Het gaat hierbij om het verdiepen van de kennis. Het speelt in op de rol van de jurist in de toekomstige samenleving.”
Weglopende masterstudenten
Inmiddels is de vacature voor de nieuwe hoogleraar opengesteld. Dekker en Keirse hopen dat rond 1 juli bekend is wie dit wordt. De hoogleraar zal dan waarschijnlijk op 1 september beginnen. Ook wordt nog gezocht naar nieuwe docenten die breed inzetbaar zijn binnen het Molengraafinstituut waar Notarieel Recht onder valt.
Bang dat de veranderingen in de opleiding studenten voor hun master naar andere universiteiten jaagt, is Dekker niet. “De bama-structuur is opgezet zodat studenten na de bachelor naar een andere universiteit kunnen. Daar schrik ik niet van. Als studenten een meer klassieke, beroepsgerichte notariële master willen doen, dan zullen ze inderdaad voor een andere universiteit moeten kiezen. En dat kan ook.”
Keirse: “Maar vertrekken zou in mijn ogen een gemiste kans zijn. De Utrechtse master is al heel goed en wordt alleen maar beter. We hebben een goed team docenten dat zal worden aangevuld met een goede nieuwe hoogleraar. Dat weten we zeker. Studenten vragen of we niet ook een worst case scenario hebben klaarliggen, maar dat hebben we niet nodig. Er is voldoende talent dat bij ons wil werken.”