‘Wetenschapper is geen schaap met vijf poten’

Het waarderen en erkennen van wetenschappers gaat op de schop. Onderzoeksfinanciers NWO en ZonMw spraken donderdag met ruim vierhonderd betrokkenen over een nieuw beloningssysteem. ZonMw-voorzitter Jeroen Geurts: “We beseffen dat we veel dingen niet meten die belangrijk zijn.”

Een wetenschapper wordt volgens Rianne Letschert, rector magnificus van de Universiteit Maastricht, nog vaak gezien als een schaap met vijf poten: hij of zij moet onderzoek doen dat maatschappelijke waarde heeft, onderwijs verzorgen, leidinggeven, en alles graag zo goed mogelijk. Daar moeten we vanaf, stelt ze. Volgens haar is er een mismatch tussen wat er van wetenschappers wordt verwacht en waarvoor ze worden beloond.

Verwijt
Er zou meer oog moeten zijn voor onderwijstaken, academisch leiderschap en impact, vindt Letschert. Ook een goede onderwijsvernieuwer moet hoogleraar kunnen worden, vindt ze. Bovendien moet er meer waardering komen voor afwijkende carrièrepaden. Zelf kreeg Letschert het verwijt dat ze een b-wetenschapper was toen ze ervoor koos om rector te worden in Maastricht. “Als je eenmaal hebt gekozen voor een carrière als onderzoeker, blijf je dat doen, is het idee. Ik vind dat ik een paar jaar rector moet kunnen zijn en daarna weer gewoon wetenschapper.”

Bij het beoordelen van een subsidieaanvraag moet meer waardering komen voor werken in teams, bleek uit recent onderzoek van NWO. Een goede zaak, vindt hoogleraar Sarah de Rijcke, directeur van het Centrum voor Wetenschap en Technologie Studies. Maar een verplichting moet het niet worden: een ‘lone wolf’ kan volgens haar ook in zijn eentje zinvol onderzoek doen.

Geinige hobby
Hoogleraar wetenschapscommunicatie Ionica Smeets maakt zich hard voor een van de kerntaken van wetenschappers: maatschappelijke impact. Daar valt ook wetenschapscommunicatie onder. Zelf is ze regelmatig te zien op tv en schrijft ze columns om haar kennis te delen. Smeets verbaast zich erover dat zelfs in haar geval wetenschapscommunicatie niet tot de hoofdtaken behoort. Contact met de buitenwereld wordt volgens haar vaak ten onrechte gezien als geinige hobby.

Waarom kun je wel prima carrière maken met heel goed onderzoek, belabberd onderwijs en geen enkele communicatie met de buitenwereld, terwijl dat met ‘best wel oké’ onderzoek, excellent onderwijs en geweldige communicatie veel moeilijker is? Impact moet ook beloond worden, vindt Smeets, en met meer dan “een boekenbon of een flesje wijn”. 

Kiezen
Dat wetenschappers voor hun beoordeling door te veel hoepels moeten springen, blijkt een terugkerend thema. Ze kunnen niet overal goed in zijn erkent Geurts, die behalve ZonMw-voorzitter ook hoofd is van de afdeling anatomie en neurowetenschappen aan de VU. Daar mogen medewerkers kiezen of ze op onderzoek of onderwijs beoordeeld willen worden. Wat blijkt: als wetenschappers doen waar ze goed in zijn, worden ze op meerdere fronten effectiever.

Zowel Geurts als NWO-voorzitter Stan Gielen zien wel iets in het voorstel om een vrij in te vullen categorie toe te voegen bij de aanvraag van een Veni-beurs, waarbij wetenschappers zelf kunnen vertellen waarom hun onderzoek zo belangrijk is. De komende tijd volgen er pilots over nieuwe manieren van erkennen en waarderen. 

Barend van der Meulen van het Rathenau Instituut waarschuwt dat dit alles niet zal leiden tot meer ruimte aan de universiteiten voor jong onderzoekstalent. “Stop met het beloven van vaste banen, dat leidt alleen maar tot meer competitie en frustratie.” Wetenschappers zonder loopbaanperspectief kunnen beter buiten de academie kijken. Bij onderzoeksinstellingen, hogescholen, overheden, bedrijven en in de journalistiek zijn ze volgens hem hard nodig.