Beatrice de Graaf: hoogleraar met 'maatschappelijke roeping'

Al ruim vijf weken wordt Beatrice de Graaf (42) elke ochtend wakker met het gevoel dat er iets leuks is gebeurd. Maar die blijdschap kon de hoogleraar History of International Relations & Global Governance tot vrijdag met niemand delen. Oké, ze heeft op vakantie in Griekenland met haar familie geproost toen ze het telefoontje kreeg dat ze de winnaar van de Stevinpremie was, maar voor de rest van haar omgeving was het tot de uitreiking een groot geheim. Dus probeerde ze haar blijdschap te onderdrukken door niet aan de prijs te denken. “Er is niets, er is niets”, was drie weken lang haar mantra.

Maar er is dus wel wat: De Graaf ontving van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) de Stevinpremie. Het initiatief voor de oeuvreprijs werd vorig jaar genomen door staatssecretaris Sander Dekker en Beatrice de Graaf is de eerste die de prijs ontvangt. Met de 2,5 miljoen euro worden wetenschappers beloond die met hun onderzoek een grote economische of maatschappelijke impact hebben gehad. In de lofrede wordt de UU-hoogleraar geroemd voor het feit dat ze “vanaf het begin van haar carrière er altijd naar heeft gestreefd om theoretische inzichten in terrorisme en veiligheid tastbaar te maken voor overheden en, via de media, voor een breder publiek”.

De Graaf heeft "een ruime mate van bestedingsvrijheid" voor de 2,5 miljoen euro van de Stevinpremie. Ze mag het uitgeven aan "personeel (wetenschappelijk en niet-wetenschappelijk), materieel, investeringen, reis- en verblijfkosten, overkomst van buitenlandse onderzoekers, activiteiten met betrekking tot kennisbenutting, et cetera. Wel moet een beknopt bestedingsplan ter goedkeuring worden voorgelegd aan de raad van bestuur van NWO."

'Als je kennis uitdraagt haal je ook kennis binnen'
De vraag waarom ze het belangrijk vindt om de wetenschap en maatschappij te verbinden, heeft De Graaf zichzelf nooit gesteld omdat het zo vanzelfsprekend voor haar is, zegt ze. “Misschien heb ik het van huis uit meegekregen. Mijn vader en moeder zaten allebei in het onderwijs, dus het kan zijn dat het daar vandaan komt dat ik mijn kennis wil uitdragen.” De toepassingsgerichte kant van haar werk, zoals ze het zelf noemt, gaat hand in hand met haar onderzoeken naar de geschiedenis. “Beiden zijn heel belangrijk. Door in de geschiedenis van bijvoorbeeld de Koude Oorlog te duiken, doe ik inzichten op die ik kan vertalen naar het heden.” Maar het werkt ook andersom. “Als je kennis uitdraagt, haal je daarmee ook kennis binnen. Doordat ik lezingen ben gaan geven, kom ik mensen tegen die zeggen: ‘Heb je dit al gehoord?’. Sterker nog, terrorismeverdachten komen soms zelf naar mij toe. Laatst kreeg ik een brief van iemand die zei: ‘Ik was in de jaren 80 terrorist, doe onderzoek naar mij’.”

“Het vertalen van die inzichten uit het verleden naar het heden, kun je niet alleen”, vervolgt de hoogleraar. “Als je grote maatschappelijke thema’s wilt aansnijden en uitwerken, dan heb je meer specialisten nodig uit diverse takken van sport.” Het beeld van de historicus die zich terugtrekt in de studeerkamer en dikke boeken schrijft, klopt voor haarzelf dan ook niet volgens De Graaf. Of in ieder geval niet helemaal, want ook zij trekt zich nog steeds weleens terug om te schrijven. Maar ze vindt het ook “steeds leuker” om in een team te werken. Het woord team valt dan ook meermaals tijdens het gesprek en voor De Graaf is het belangrijk dat niet alleen zij aan het woord komt over de projecten waar zij nu de oeuvreprijs voor ontvangt. Ze doet het namelijk niet alleen.

'Beatrice vindt het soms ongemakkelijk dat zij het publieke gezicht is'
Postdoc Trineke Palm die met De Graaf samenwerkt, moet lachen als ze het hoort. “Als Beatrice de kans krijgt om anderen naar voren te schuiven of in het zonnetje te zetten, dan doet ze dat. Ze vindt het soms ongemakkelijk dat zij het publieke gezicht is en dat mensen altijd bij haar terechtkomen. Dat is natuurlijk niet toevallig. Het is ontzettend knap hoe Beatrice wetenschappelijke kennis weet te vertalen. Ze kan op een hoog en abstract wetenschappelijk niveau denken, maar dat uitleggen in een taal die mensen thuis op de bank begrijpen. Ze koppelt dat wat er die dag gebeurd is aan de brede historische context. En daarin sluit ze aan bij de lees- en denkwereld van mensen op de bank, waardoor die blijven luisteren en meer willen weten.”

Het is de zichtbare kant van haar werk, reageert promovendus Wouter Klem die Beatrice de Graaf al sinds zijn bachelor kent. “Minder zichtbaar zijn de andere projecten die ze doet”. Zo geeft de hoogleraar onder andere lezingen voor justitie, reclassering en politie; vertelt ze Utrechtse basis- en middelbare scholieren over terrorisme en heeft ze de leiding over diverse onderzoeken. “Ook in al die projecten is ze een verbindende factor tussen de wetenschap en samenleving.”

'Niet alleen een academische obsessie met het verleden'
Volgens Ralph Sprenkels, docent Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen, slaagt De Graaf daar beter in dan de “gemiddelde academicus”. “Zij is in staat bepaalde ontwikkelingen in de maatschappij snel te signaleren en die aan te grijpen om werk te doen wat impact heeft. Het is een kwaliteit die tekenend voor haar is. Als je het hebt over een academicus met een belangrijke mate van maatschappelijke betrokkenheid en impact, dan is zij wel één van de beste voorbeelden in het Nederlandse veld. Die betrokkenheid komt denk ik voort uit haar overtuiging dat de geschiedenis een toegevoegde waarde heeft voor de samenleving, omdat we als mens afhankelijk zijn van onze capaciteit om ervaringen in perspectief te plaatsen. Ze kijkt heel nadrukkelijk naar wat we van het verleden kunnen leren voor het heden en de toekomst. Geschiedenis ziet ze als een maatschappelijke roeping en niet alleen als een academische obsessie met het verleden.”

“Daarmee is ze een enorme inspiratiebron geworden”, vervolgt Sprenkels die benadrukt dat ook haar academische werk uitzonderlijk is. “Zij heeft mij geleerd om de verschillende ervaringen die ik heb met elkaar te verbinden zodat ze een toegevoegde waarde krijgen. Wat dat betreft inspireert zij mij om mij completer te ontwikkelen en een academicus te worden die middenin de samenleving staat.” Het is iets wat Klem en Palm herkennen. Palm: “Ze zegt tegen ons: ‘Je hebt een bepaalde kennis en expertise die je mag laten zien. Daarin moet je niet bang zijn.’ Dat inspireert heel erg! Tegelijkertijd ziet ze ook dat de mensen in haar team verschillend zijn. Niet iedereen wordt er blij van om met zijn kop op tv te komen. Sommigen zijn het meest gelukkig als zij in het archief teksten lezen. Maar Beatrice benadrukt ook dat we niet overal goed in hoeven te zijn. Juist als we het hele palet hebben, kunnen we elkaar versterken.” Volgens Sprenkels is het “mooi om te zien dat zo’n inspirerend persoon daarom wordt beloond met een prijs zoals deze”. Klem voegt toe: “Het is een mooie erkenning voor de rol die ze heeft om middenin haar carrière al zo’n grote oeuvreprijs te krijgen”.