Bijvoet(4): DNA kunstwerk over mensenrechten

De Engelse kunstenaar Charlotte Jarvis maakte kunst van een door medewerkers van het Netherlands Proteomics Centre gemodificeerd stukje DNA met daarin de code voor de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.  De expositie opent op 15 november in Hotel Droog in Amsterdam.
In 2003 richtte de Utrechtse hoogleraar Albert Heck het Netherlands Proteomics Centre op. De groep van Albert Heck in het Bijvoet Centrum is nog altijd penvoerder van dit brede onderzoeksinstituut op het gebied van eiwitonderzoek. Dit virtueel onderzoekscentrum is een samenwerkingsverband tussen 7 universiteiten, 4 academische ziekenhuizen en verschillende bedrijven. Onderzoek wordt gedaan naar de eiwitten in een organisme en naar hun onderlinge reacties. Voor het onderzoek wordt veel biologische, genetische informatie en klinische data verzameld en gebruikt. Het Utrechtse Bijvoet Centrum is penvoerder van dit samenwerkingsverband. In deel 1staat een portret van het Bijvoet Centrum.
Reinout Raijmakers is onderzoeksmanager van het Centrum en is ook betrokken geweest bij de totstandkoming van het kunstproject met Charlotte Jarvis. “Wat wij nu samen met Jarvis gedaan hebben is het volgende. We hebben in het laboratorium een stukje DNA gemaakt met een lettervolgorde die codeert voor een eiwit met de lettervolgorde van de Declaration of Human Rights (zie illustratie). Voor de zes ontbrekende letters en spaties hebben we ‘dubbele’ DNA-codes gebruikt. Uit de vier letters van het DNA kun je namelijk 64 verschillende drietallen vormen, die deels voor eenzelfde letter in het eiwit coderen. Een paar van die drietallen hebben we voor dit project dus een andere betekenis gegeven.”
“Alle eiwitten in ons lichaam zijn namelijk combinaties van twintig aminozuren, die voor het gemak elk worden aangeduid met een letter uit het alfabet. De code voor de vorming van die eiwitten ligt weer opgeslagen in het DNA, dat zelf bestaat uit vier bouwstenen, vier nucleïnezuren, die de letters A, C, G en T hebben gekregen. Die bouwstenen bevinden zich, zoals bekend, in chromosomen. Elke combinatie van drie letters in het DNA vormt de code voor één letter in het eiwit. De volgorde van letters in het DNA bepaalt dus de opbouw van het eiwit.”
“We hebben ons stukje synthetisch DNA vervolgens in een bacterie geplaatst. Die is zich gaan vermenigvuldigen, zodat we binnen korte tijd over voldoende van dit specifiek gemodificeerde DNA beschikten om het op appels te kunnen spuiten die we naar verschillende labs in de wereld hebben gestuurd. Eén van die appels zal te zien zijn op de expositie in Amsterdam.
“De kunstenares had natuurlijk graag het DNA van de appels zelf genetisch gemodificeerd, maar ten eerste zou dat wat betreft vergunningen erg lastig zijn, en bovendien had het natuurlijk jaren geduurd voordat zo’n gemodificeerde boom voor het eerst appels zou produceren. Maar omdat we het DNA in bacteriën vermenigvuldigen, hebben er dus toch een tijd lang levende organismen bestaan met de Verklaring van de Rechten van de Mens in hun DNA, en dat was een belangrijk onderdeel van dit project.
“In Engeland heeft de expositie al plaatsgevonden en we hebben daar gemerkt dat dit project heel geschikt is om het debat over genetische modificatie te voeren. Er is daar een discussiedag aan gewijd en dat gaan we in Amsterdam zeker ook doen. Ook interessant was dat we in contact zijn gekomen met Engelse onderzoekers die kijken hoe je DNA kunt gebruiken om op een duurzame manier informatie op te slaan. Zij bleken van vergelijkbare principes gebruik te maken, dus wie weet waar dit project ooit nog toe zal leiden.”

We hebben ons de vraag gesteld: hoe zou een eiwit eruit zien, waarvoor dit stuk DNA codeert. We hebben die structuur op de computer gemodelleerd met deze plaatjes als resultaat. Je kunt dus zeggen: Zo zou een ‘Rechten van de Mens’ eiwit er misschien uitzien.