College met studietips voor de oplettende luisteraar

Eigenlijk word je als student in het diepe gegooid. Vanaf de eerste studie dag krijg je te horen wat je moet leren, maar hoe je dat het beste kan doen vertelt niemand je. Natuurlijk op de middelbare school heb je wel een beetje ontdekt wat werkt en niet, maar voor mij was het toch elke keer opnieuw een beetje zoeken.

Zo probeerde ik meerdere technieken om Arabische woordjes te leren. De ene keer maakte ik flipcards met op de ene kant het Arabische woord en op de andere kant de vertaling, de ander keer gebruikte ik een online trainer die herhaalde wat ik niet onthield en een derde keer maakte ik zinnen van alle losse woordjes die ik moest leren. Wat werkte weet ik nog steeds niet. Dat terwijl er in de wetenschap best wat ideeën zijn over hoe we onthouden, blijkt tijdens het college Geheugen en Taal waarin Albert Postma studenten leert hoe de hersenen werken. Sowieso interessant, maar helemaal als je tussen de regels door nog wat studietips opdoet. Kreeg je die tips maar aan het begin van je studie.

“Wie weet nog welk cijfer ik jullie vroeg te onthouden tijdens het tweede college?”, vraagt hoogleraar Postma aan het begin van het college met de titel Het falende geheugen: het hoe en waarom van vergeten. Het blijft stil in de collegezaal. “Niemand?”, vraagt hij de vijftig studenten.

Terwijl het nog steeds akelig stil is, vraag ik mij af of ik het wel zou hebben geweten. Hoewel ik soms overbodige dingen onthoud, vrees ik dat ik gezegend ben met het geheugen van mijn moeder die dat altijd gekscherend “een vergiet” noemt. Toch hoef ik niet te streng te zijn voor mijzelf, stelt Postma: vergeten kan heel nuttig zijn. Het is simpelweg niet relevant om alles te onthouden. Dus zo erg is het vergeten van een willekeurig cijfer uit een eerder college niet.

Geen één student wil geheugenwonder zijn
Toch zijn er “geheugenwonders” die het antwoord wel hadden geweten. Dat wordt duidelijk als Postma een interview laat zien met violist Louise Owen. Zij kan niets vergeten. Waar ik soms al moeite heb om me te herinneren wat ik een week eerder at als lunch, kan zij op verzoek opsommen op welke dagen in februari het regende. En dan gaat het niet om de regenachtige dagen van afgelopen februari, maar om gedetailleerde beschrijvingen van het type regen - miezer, pijpenstelen, motregen - van februari twintig jaar geleden. Ook weet ze exact op welke dag de Berlijnse muur viel en wat ze zelf deed op een specifieke datum. Allemaal appeltje eitje voor de violist. Net zo makkelijk als vertellen wat haar naam is, stelt ze.

Klinkt ideaal als je informatie moet stampen voor een tentamen, flitst er door mijn gedachten. Alles één keer lezen in plaats van urenlang in de bibliotheek alle stof herhalen. Het is alsof Postma mijn gedachten kan lezen: “Het lijkt misschien verleidelijk om alles te onthouden, maar maakt het je gelukkiger?” Als je de som van je herinneringen bent, dan is het bijvoorbeeld best gunstig om negatieve voorvallen te vergeten. “Dat kan leiden tot een positief zelfbeeld. Dus veel vergeten is niet goed, maar alles onthouden ook niet. Van één casus met dezelfde aandoening als Louise is bekend dat hij in een psychiatrische kliniek terechtkwam, omdat hij gek werd.”

Waarom vergeten we tentamenstof? 
Toch kan ik mij voorstellen dat mijn moeder graag met Louise zou ruilen als ze weer eens tevergeefs haar sleutels zoekt. Maar waarom vergeten we eigenlijk waar we die laten? Het kan misgaan op drie punten in ons geheugen, legt Postma uit. Bij het verwerken (coderen) van informatie, het opslaan (consolideren) ervan en vervolgens bij het ophalen van die info. Als je bijvoorbeeld te weinig aandacht hebt als je je sleutels opbergt, dan gaat het coderen fout en wordt het terughalen van de informatie later ingewikkeld. Gevalletje: heb ik de deur op slot gedaan? Maar het kan ook tijdens het opslaan misgaan. “Dan is je geheugen nog kwetsbaar. Daarom zie je bij mensen die bijkomen uit een coma, dat zij vaak hun herinneringen aan de momenten van vlak voor het ongeluk kwijt zijn.”

Om maar niet te beginnen over het feit dat nieuwe informatie soms oude informatie overschrijft. In sommige gevallen kiest ons geheugen voor save in plaats van save as. “Dat heeft te maken met de concurrentie tussen dingen die op elkaar lijken”, legt Postma uit.

Als je wordt gevraagd een lijst met tien verschillende fruitsoorten te onthouden en je oefent vervolgens een aantal fruitsoorten meer dan de anderen, dan vergeet je de rest. “Het herhalen van het ene doet het andere vergeten.” Herkenbaar voor iedereen die weleens woorden heeft moeten stampen; ik kon op de middelbare school één Frans woord niet in mijn hoofd krijgen. Ik herhaalde het eindeloos en inmiddels is het zo ongeveer het enige woord dat ik niet vergeten ben. Als ik toen had geweten wat Postma nu vertelt, dan had ik anders geleerd.  Gelukkig is het voor de studenten om mij heen nog niet te laat. Zij moeten nog een poging doen om alle collegestof niet te vergeten voor hun tentamen.