De langstudeerboete? 'Ondoordacht', 'onverstandig' en 'onterecht'

Onze studenten bevinden zich in de gevarenzone, zei UU-voorzitter Anton Pijpers vorige week maandag tijdens de Opening van het Academisch Jaar. Het kabinet wil studenten die meer dan een jaar uitlopen in hun bachelor of master immers 3000 euro in rekening brengen. 

Geschatte opbrengst van die ‘afstudeerboete’ is 280 miljoen. Zo’n 95.000 studenten zijn straks de pineut, zo is dus de verwachting. 

 “Een ondoordachte bezuinigingsmaatregel”, noemt Pijpers de terugkeer van het plan dat meer dan tien jaar geleden al eens op de valreep werd teruggetrokken. De boete zal immers leiden tot nog hogere studiestress en een toenemende ongelijkheid tussen studenten met rijke en met minder rijke ouders.

Veel leden van het DUB-panel blijken het heel erg eens te zijn met die woorden. Zij onderschreven de stelling die wij hen voorlegden: ‘De langstudeerboete moet van de baan’.

“Uitlopen met je studie is al erg duur, je begint later aan een baan en krijgt dus minder salaris”, mailt geneeskundestudent Thomas Visser. “Mensen kunnen bovendien goede redenen hebben om er meer dan een jaar langer over te doen. Denk aan ziekte, maar ook gewoon aan de tijd die iemand soms nodig heeft voor een gedegen oriëntatie op wat bij iemand past.” 

Ook masterstudent Sterre van Wierst vindt een boete voor langstudeerders onterecht. “Het overkomt veel studenten dat ze langer studeren omdat ze wisselen van studie. Er kunnen ook privéomstandigheden zijn waardoor studenten niet voltijds kunnen studeren. Voor deze studenten zijn er wel regelingen, maar ik weet niet of deze toereikend zullen zijn.”

Onwijsheid
“Wat een slecht idee”, reageert filosoof Brandt van der Gaast. Volgens hem komt de zelfontplooiing van studenten, bijvoorbeeld het doen van bestuurswerk, in het gedrang bij de invoering van de boete. Hij vreest een afname van het aantal studenten. En wie nog wil studeren, doet dat dan voornamelijk om een diploma te halen.

“Een jaartje extra over je studie doen veroorzaakt geen maatschappelijke schade — dus waarom zou je boetes geven? De vorige keer dat de politiek dit voorstelde zag men al snel de onwijsheid ervan in. Trouwens, veel politici hebben meer dan vier jaar over hun studie gedaan … .”

Hij krijgt bijval van bioloog Suzan Ruijtenberg. Als docent en tutor probeert zij studenten te begeleiden in hun ontwikkeling. “Een boete voor langstuderen staat daar haaks op”, mailt ze.

Ook Ruijtenberg vindt dat de studententijd niet alleen is bedoeld om snel vakinhoudelijke kennis op te doen. “Maar ook om je te ontwikkelen tot een compleet individu, klaar voor de arbeidsmarkt en het leven. Door deelname aan medezeggenschap, bestuurswerk, (top)sport, vrijwilligerswerk en stages, ontdek je je talenten en ontwikkel je een breder perspectief.”

Ze erkent dat het misschien niet de primaire taak van de overheid is om voor persoonlijke ontwikkeling te betalen. “Maar bedrijven en de maatschappij verwachten wel dat toekomstige werknemers breder ontwikkeld zijn, en dat ze meer hebben gezien dan alleen de tentamenstof. Dit kost tijd en past niet altijd binnen een driejarige bachelor of een één- of tweejarige master.” 

Betuttelen 
Onderwijswetenschapper Casper Hulshof onderschrijft veel van de genoemde argumenten. “En bij het leenstelsel was het argument nog dat de opbrengst naar ‘beter onderwijs’ zou gaan, in dit geval is daarvan ook geen sprake”, mailt hij verwijzend naar een DUB-artikel daarover uit 2012.

“Ga leven daar in Den Haag”, concludeert researchanalist Mies van Steenbergen. “Ik heb er altijd veel moeite mee als we onze kinderen verbieden of straffen voor wat wij vroeger wel konden en deden. Ze mogen niet meer drinken voor hun achttiende, krijgen in het eerste jaar van hun studie een bindend studieadvies. En nu weer de langstudeerboete. Voor de eeuwige student is natuurlijk geen plaats meer. Maar alles zo afkaderen en betuttelen …. .” 

Redelijker dan leenstelsel
Alleen innovatiewetenschapper Frank van Rijnsoever noemt de langstudeerboete “in beginsel een te verdedigen maatregel”. Redelijker dan het inmiddels afgeschafte leenstelsel. Het leenstelsel raakte immers alle studenten, terwijl de langstudeerboete vooral ongewenst langstuderen ontmoedigt. 

“Voor elk jaar dat iemand studeert aan de universiteit, legt de overheid bijna 9000 euro bij. Via de langstudeerboete wordt de publieke bijdrage dus wat verminderd. Ik vind het niet vreemd dat de overheid een grens stelt aan deze bijdrage, het is immers publiek geld.”

Bovendien relativeert Van Rijnsoever de impact voor doorsnee studenten. “Als je je bachelor en master beide met een jaar vertraging afrondt dan heb je er geen last van. Je kunt dus alsnog minimaal zes jaar studeren zonder gevolgen. Daarna ga je waarschijnlijk per maand een bepaald bedrag extra betalen, maar geen 3000 euro in een keer.”

Wel vraagt hij coulance in de precieze uitvoering van de maatregel. “Ik vind dat maatwerk mogelijk moet zijn voor bijvoorbeeld studentbestuurders, medezeggenschap, topsport, deeltijdstudenten of studeren met een handicap. Universiteiten kunnen zelf het beste bepalen wie daarvoor in aanmerking komen.” 

Niet stapelen
Als de afstudeerboete meer is dan een symbolische en politiek gemotiveerde straf en er daadwerkelijk bezuinigd moet worden, dan vinden studenten Sterre en Thomas dat er beter naar andere maatregelen kan worden gekeken. 

Sterre vindt dat het “kosteloos” stapelen van studies kan worden tegengegaan. “Ik zie vaak dat studenten twee bachelors en/of twee masters doen. Ze starten met de tweede studie voordat de eerste wordt afgerond, zodat ze niet het duurdere instellingstarief hoeven te betalen. We mogen studenten best wat tijd gunnen om een eerste bachelor/master te halen, maar we hoeven toch niet te betalen voor studenten die ervoor kiezen studies te stapelen en daardoor dus langer studeren?”

In plaats van het opleggen van een afstudeerboete zou Thomas een verhoging van het collegegeld acceptabeler vinden. “En als je dan subsidie geeft aan de studenten die dit niet kunnen betalen, wordt er gelijk een stukje genivelleerd en komt er meer kansengelijkheid.”