De stad Utrecht als lab van UU-wetenschappers

De verwevenheid tussen de Universiteit Utrecht en de stad waar ze is gehuisvest, is groot. Steeds vaker zoeken stad en instelling elkaar op om kennis te delen. Op het gebied van energie, voedsel, gezond ouder worden, jeugd en extremisme en het stadse leven. Het thema van de Dies is dit jaar Town and Gown, om de band tussen de stad en Utrechtse wetenschappers te benadrukken.

De onderzoeksgroep Healthy Urban Living, opgericht door Martijn Dijst van Sociale Geografie & Planologie, heeft zo’n nauwe band met de Domstad. De wetenschappers buigen zich over de vraag hoe een stad als Utrecht zo gezond en leefbaar mogelijk te maken is. De stad is het lab van de wetenschappers. Maar het mes snijdt aan twee kanten: door intensieve samenwerking met de gemeente, de provincie en het Utrecht Science Park laten ze de stad meeprofiteren van de opgedane kennis.

De wetenschappers zitten namelijk letterlijk bij de architect aan de tekentafel, en adviseren over de inrichting van de openbare ruimte, het aanbod van voedsel, en de mobiliteit. Interessant in dit kader is de Utrechtse City Deal Health Hub, een samenwerking tussen gemeente, provincie, bedrijfsleven en kennisinstellingen om mensen zo gezond mogelijk te laten leven in de stad. De Universiteit Utrecht zette er ook zijn handtekening onder.

UU’ers Monique Simons, Leendert van Bree, Maartje Poelman en Dick Ettema zijn elk betrokken bij een ander onderzoek dat te maken heeft met de leefomgeving van Utrecht. Zij buigen zich over de vragen hoe je stadsbewoners met techniek en de inrichting van de stad tot bewegen stimuleert, hoe je de sociale ongelijkheid tegengaat en hoe de Utrechter verleid kan worden tot een gezondere snackkeuze. "Utrecht is koploper op het gebied van gezond stadsleven", zeggen zij.

In Park Transwijk krijgen sporters een pushbericht:  'Je bent goed bezig'

Monique Simons is senior onderzoeker Gametechnologies bij de gemeente Utrecht, en postdoc onderzoeker bij de Universiteit Utrecht binnen het Healthy Urban Living programma.  Ze focust op serious games en slimme technologie voor gezond stedelijk leven.

“Een spel als Pokemon Go laat zien hoe ontelbaar veel mogelijkheden er zijn om mensen in steden op de been te brengen. Ik onderzoek hoe de gemeente Utrecht op zijn beurt interactieve technologie, zoals apps, games en sensoren kan toepassen om de inwoners op een leuke manier te verleiden tot gezond gedrag, zoals bewegen. Door mijn dubbelrol bij zowel de gemeente als de universiteit, breng ik wetenschap, praktijk en beleid dichter bij elkaar.

“Op dit moment werken we aan een app die gebruikmaakt van beacons in de stad. Dit zijn sensoren die werken op bluetooth, en die je overal op kunt plakken, bijvoorbeeld op bomen of paaltjes in Park Transwijk. Mensen die met hun smartphone langs een sensor lopen, kunnen een motiverend bericht ontvangen, aangepast op de plek waar ze op dat moment zijn: ‘Goed bezig! Je hebt al dertig minuten bewogen vandaag. Je bent nu op een ideale plek voor wat bootcamp oefeningen!’ De app kan op die manier mensen verleiden om langs gezonde plekken te lopen en om actief te bewegen.

“Games kunnen ook een rol spelen bij het ontwerp van de ruimte in de stad. Stadsplanners kunnen met games burgers betrekken bij gebiedsontwikkeling. Door met gamestrategieën te werken, bijvoorbeeld het geven van (virtuele) punten, wordt het voor stadsbewoners veel leuker en gemakkelijker om mee te denken.”

Overvecht: In de wijk onderzoek doen met bewoners

Milieu- en gezondheidsdeskundige Leendert van Bree is na zijn pensionering terug in dienst bij de Universiteit Utrecht als Business Developer. Hij kijkt onder meer naar het terugdringen van sociale ongelijkheid in de stad.

“Gezonde steden zijn hot. Ik deed als milieu- en gezondheidskundige al jaren onderzoek naar gezonde verstedelijking, maar de laatste tijd komt dit in een stroomversnelling door de City Deals. Na mijn pensionering ben ik opnieuw aangesteld door de UU om de verbintenis tussen wetenschap en maatschappij te verstevigen in de functie als business developer. De lijnen met de gemeente en de provincie zijn kort.

“Bij een gezonde stad hoort ook het terugdringen van de sociale ongelijkheid en verschillen in gezondheid. Een actueel Utrechts voorbeeld is de herinrichting van wijk Overvecht. Het winkelcentrum gaat binnenkort compleet op de schop. De Universiteit Utrecht heeft een voorstel gedaan voor een nieuw complex dat uitnodigt tot bewegen en ontmoeten. Er komt een nieuw, duurzaam complex voor studentenhuisvesting, waarbij de begane grond van het gebouw ook een sociale functie krijgt. Denk bijvoorbeeld aan een living lab van de Universiteit Utrecht, waarin wetenschappers en studenten midden in de wijk onderzoek kunnen doen.

“Sociale ontwikkelprojecten zijn niet altijd zichtbaar in de leefomgeving, maar hebben wel tot doel om deze te verbeteren. Zo zijn er programma’s om mensen te laten participeren in wijkopbouw, bijvoorbeeld door middel van lagere huren, in ruil voor sociale opdrachten en taken.”

Utrechtse snacklocaties: Kies een gezonder alternatief

Maartje Poelman is universitair docent bij het Healthy Urban Living onderzoeksprogramma en focust op gezonde voeding.

“Dichtbevolkt, weinig groen, een groot aanbod van grillrooms en snackbars: juist in de stad worden mensen verleid om ongezond te leven. Maar een leefomgeving moet juist gezondheid ademen! Daarom doe ik onderzoek naar het aanbod van voeding in Utrecht. We bekijken hoe het aanbod nu is, hoe het tien jaar geleden was, en wat de gemeente kan doen om gezond eten te stimuleren.

“We willen bijvoorbeeld weten of in buurten met een lagere sociaaleconomische positie ook meer aanbod is van ongezonde snacks. We kijken naar het aanbod van snackvoedsel en marketing rondom Utrechtse middelbare scholen, en bijvoorbeeld bij evenementen. En we willen uiteraard met oplossingen komen om de omgeving juist gezond in te richten. Denk aan watertaps op Utrecht Centraal.

“Het heeft een enorme meerwaarde voor mijn onderzoek om samen te werken met de gemeente. Beleidsmedewerkers staan met hun voeten direct in de stad, dat is leuk en verrijkend. Nu ben ik samen met een team van onderzoekers van het focusgebied Future Food en de gemeente bezig om een experiment op te zetten met een mobiele foodtruck, waar lekkere, gezonde snacks worden verkocht. Het is de bedoeling dat de foodtruck door Utrecht zal ‘reizen’ langs hotspots waar mensen geneigd zijn om ongezonde keuzes te maken. We willen of mensen kiezen voor een gezond alternatief als dit ook wordt aangeboden. En de vervolgvraag: kunnen we de openbare ruimte dan zo vormgeven dat deze uitnodigt tot gezond eten?” 

Wegenplan Utrecht: infrastructuur moet uitnodigen tot wandelen en fietsen

Dick Ettema is universitair hoofddocent bij het Healthy Urban Living onderzoeksprogramma en focust op sport en bewegen.

“Fietsen naar het werk, of lopen door de stad: om gezond gedrag te stimuleren is een goede infrastructuur nodig, maar ook een inrichting en ontwerp dat lopen en fietsen aantrekkelijk maakt. Ik ben samen met collega’s betrokken bij de ontwikkeling van onder andere het stationsgebied en het Jaarbeursterrein. Hier adviseren we over de zogeheten ‘actieve mobiliteitsinfrastructuur’. Dit betekent dat het terrein zo wordt ingericht dat het uitnodigt tot bewegen. Denk aan groene zones, een goede bebouwingsdichtheid en het juiste aanbod van voorzieningen, zoals winkels en horeca.

“Beleving van een stad is ook erg belangrijk. Zo helpt het als mensen een gevoel van veiligheid hebben, en als de gebouwen en de infrastructuur in een goede staat van onderhoud zijn. Maar ook een goed ontwerp kan lopen en fietsen aantrekkelijker maken. Daarnaast is functiemenging belangrijk. Zorg dat een wijk als Leidsche Rijn niet alleen een woonfunctie heeft, maar dat er ook voorzieningen zijn waar mensen naartoe kunnen gaan.

We gebruiken onder andere virtual reality om onderzoek te doen. Proefpersonen fietsen op een rolband, en kijken met een VR-bril op naar de omgeving. Hoe reageren ze op meer of minder groen? Hoe reageren ze op verkeersdrukte? Ik merk dat ons onderzoek steeds meer toewerkt naar de praktijk, de gemeente heeft grote behoefte aan achtergrondinformatie over de stad.”