De universiteitsbibliotheek is een studiehuis geworden

Slechts een fractie van de studenten leent nog wel eens een boek in de UB. Toch vindt hoofdbibliothecaris Anja Smit dat de boeken in de kasten moeten blijven staan. “Van boeken om je heen word je geleerd.”

De functie van universiteitsbibliotheken verandert in rap tempo. Voor de meeste studenten is de UB tegenwoordig geen plek meer om boeken te lenen, maar een plek om in alle rust te studeren. Studenten willen geen boeken meer, ze willen een bureau, draadloos internet en een stopcontact. Readers, artikelen en e-books lezen ze van een digitaal scherm.

Kortom: de universiteitsbibliotheek is een studiehuis geworden. De boeken in de kasten worden nauwelijks meer gebruikt. Tijd om de boeken in magazijn op te bergen? Dat is een vraag waar universiteitsbibliotheken nu mee worstelen.

Uit cijfers van de universiteitsbibliotheek van de Universiteit Utrecht blijkt dat papier steeds irrelevanter wordt. Ieder jaar neemt het ‘analoge’ gebruik, het opvragen en lenen van papieren boeken en tijdschriften, met 8 procent af, terwijl het digitale gebruik toeneemt. Ter vergelijking: afgelopen jaar werden bij de UB 4,5 miljoen wetenschappelijke artikelen gedownload en slechts 180.000 boeken of tijdschriften uitgeleend.

“Boeken uitlenen is letterlijk een randverschijnsel geworden”, zei de baas van de Rotterdamse universiteitsbibliotheek eerder dit jaar tegen de Volkskrant. De Rotterdammers zetten om die reden 5 kilometer aan boeken bij het oud papier.

In Utrecht is de papierversnipperaar nog niet in actie gekomen. Is ook niet nodig, vertelt hoofdbibliothecaris Anja Smit. “We bewaren alles omdat we voorlopig nog voldoende magazijnruimte hebben om boeken in op te slaan.”

De Utrechtse UB heeft momenteel circa 3,5 miljoen ‘banden’ (boeken en tijdschriften). Ondanks de dalende vraag groeit de collectie nog jaarlijks. Al is de aanwas lang niet zo groot als vroeger. Smit: “Toen kwamen er 30.000 titels per jaar bij. Nu kopen we veel minder: een kleine 10.000 titels per jaar.”

Het vak van bibliothecaris bestaat steeds meer uit toegang kopen, legt Smit uit. “Voor een aantal vakgebieden kopen we alleen nog maar e-books. En van 90 procent van de tijdschriften ontvangen we geen papieren versie meer.” Studenten en wetenschappers kunnen steeds meer via internet lezen, zonder ooit een voet in de UB te zetten.

Boeken worden ook steeds minder zichtbaar in de UB. De laatste jaren verdwenen in Utrecht steeds meer boeken uit de open opstelling om plaats te maken voor studieplekken. Deze zomer werd anderhalve kilometer aan boeken in de UB Uithof overgebracht naar het magazijn om ruimte te maken voor 100 nieuwe studieplekken.

Kunnen alle boeken naar het magazijn?
Smit: “Nee, ik denk dat de aanwezigheid van boeken een bepaalde gevoelswaarde heeft. De UB is geliefd omdat het een bibliotheek is. Hoe zie je dat? Omdat er boeken staan. Ook al gebruik je ze niet.”

Boeken dienen als decor?
“De bibliotheek is op een bepaalde manier een archetype. Dat bestaat al duizenden jaren. Henk Kummeling (oud-faculteitsdecaan, red.) zei ooit: als je een bibliotheek inloopt, dan wordt je vanzelf al geleerd. Dat gebeurt alleen al door er doorheen te lopen vanwege de kennis die om je heen is. Het is belangrijk voor de universiteit om zo’n plek te hebben.”

De UB is een studiehuis geworden, had je dat verwacht?
“Nee. Twintig jaar geleden voorspelden we juist het tegenovergestelde. We dachten toen dat het rustiger in de UB zou worden. Mensen zouden vaker thuis werken of studeren, omdat steeds meer wetenschappelijke literatuur thuis te benaderen zou zijn. Daaruit blijkt hoe moeilijk het is om voorspellingen over de toekomst te maken.”

Waarom komen studenten nu zo massaal naar de UB om te studeren?
“We weten nog steeds niet precies hoe dat komt. Het is een wereldwijd verschijnsel. Ik heb zelf het gevoel dat het deels te maken heeft met dat de kwaliteit van onze gebouwen. Studenten zelf zeggen dat ze een plek zoeken waar ze geconcentreerd kunnen werken. Waar ze offline kunnen zijn, weg van de prikkels van Facebook. Tegelijkertijd is het een sociaal gebeuren. Je ziet hier elke ochtend bewoners van studentenhuizen in groepjes binnenkomen.”

De UB is belangrijker dan ooit, lijkt het wel.
“Ja, we zijn er wel blij mee want hierdoor wordt de UB het centrum op de campus.”

Wat is de rol van UB-medewerkers nog als studenten alleen maar komen om te studeren en geen boeken lenen?
“De bibliotheek is niet meer de sluis tot informatie die het vroeger was. Je hoeft niet meer een gebouw in om bij een boek te komen. Je hoeft niet meer te zoeken in onze catalogus. De meeste studenten zoeken in Google Scholar. En door de groei van open access heb je de UB steeds vaker niet nodig als toegangspoort. Onze functie verandert daardoor. We doen nu andere dingen. We helpen studenten informatie te vinden en te duiden. We helpen wetenschappers met publiceren, eigen journals opzetten en met moeilijke kwesties als auteursrechten in readers. Boeken uitlenen is niet meer onze hoofdtaak, we zijn meer en meer adviseurs.”

Lees meer over de plannen van de Universiteitsbibliotheek Utrecht in het beleidsplan 2015-2017 (pdf).