De wraak van de literatuur

Met literatuur kun je wraak nemen op de werkelijkheid. Dat is het thema van de Belle van Zuylenlezing die de Spaanse schrijfster Mercedes Abad woensdag houdt. Zij kreeg zelf bekendheid met een bundel erotische verhalen.

“Ik vind het wel prettig om te verdwalen. In Utrecht verdwaalde ik al direct de eerste dag. Na een tijdje kwam ik toch vanzelf weer terug op de Oudegracht. Utrecht heeft iets magisch.”
De Spaanse schrijfster Mercedes Abad is op uitnodiging van het Centre for the Humanities tien dagen in Utrecht als writer in residence. Ze schuift aan bij een college en is hoofdgast van het literatuurfestival City2cities, waar Barcelona en Praag centraal staan.
Abad is in Nederland niet zo bekend. Ze publiceerde vooral korte verhalen en theaterstukken. Eén bundel met korte erotische verhalen is vertaald als Komkommers bij kaarslicht (1991). Ze kreeg daarvoor een literaire prijs. In 2001 kwam haar indrukwekkende roman met de titel Sangre (Bloed) uit. Hierin beschrijft ze hoe een moeder uit religieuze overwegingen een bloedtransfusie weigert. Lees hier een fragment.
Wat betekent het om writer in residence te zijn?
"Voor mij is het heel inspirerend. Als een schrijver gaat reizen, krijgt hij veel ervaringen en dat zijn potentiële bronnen voor verhalen. Je kunt Utrecht wel op internet opzoeken, zelfs de steegjes kun je dan zien, maar je kunt het niet voelen en ruiken. Als ik hier rondloop, proef ik de atmosfeer. Ik heb het gevoel een voyeur te zijn. Al die huizen zonder gordijnen, je kijkt zo in het leven van anderen. Het aardige van writer in residence is dat je geen toerist bent. Je krijgt een ander, meer dan doorsnee beeld van de stad. Ik heb een college met studenten en met hen ga ik in discussie over mijn boek Sangre. Op woensdag houd ik de Belle van Zuylenlezing dat deel uitmaakt van het  City2cities festival."

U bent in Barcelona ook docent op een schrijversvakschool. Kun je schrijven leren?
"Als iemand professioneel viool wil spelen, moet deze naar het conservatorium. Een acteur gaat naar de theaterschool. Waarom zou je dan niet een school voor auteurs hebben? Natuurlijk, een schrijver moet irrationeel kunnen denken en observeren. Maar een schrijver moet ook de techniek beheersen om die ideeën in een verhaal of een roman te vertalen. Dat leren wij. Je hebt mensen die graag willen schrijven en je hebt mensen die schrijver willen worden. Die laatste groep wil vooral beroemd worden. Onze opleiding richt zich op de eerste groep."
Hoe bent u zelf schrijfster geworden?
"In mijn jeugd verslond ik boeken. Na de middelbare school wilde ik actrice worden. Maar ik werd afgewezen voor de theaterschool. Toen ben ik gaan schrijven. Tot mijn bundel korte erotische verhalen, was dat zonder succes. Met dat boek won ik een belangrijke literaire prijs. Dan ben je meteen echt een schrijfster."
Van erotische verhalen
"Ja, het maakte indruk dat een jonge vrouw debuteert met zo’n boek. Ik kreeg meteen het etiket ‘auteur van erotische verhalen’ op mij geplakt. Dat is vreemd. Mijn verhalen zijn ook absurd, ironisch en grotesk. Zij wijken af van de Spaanse traditie, waarin het realisme hoogtij viert. Bij mij gaat het om de humor, om de magie, om de fantasie. Eén van de verhalen vertelt over een vrouw die overleden is, nadat zij zich bevredigde met een champagnefles en de kurk in haar lichaam schoot waardoor zij overleed."
Waarom kiest u meestal voor korte verhalen?
"Lange verhalen gaan erg snel vervelen. Moby Dick vond ik een geweldig boek, maar ik haak af wanneer de schrijver Herman Melville op een encyclopedische wijze gaat uitleggen. Zoals de Argentijnse auteur Borges zei: ‘Waarom zou je 300 pagina’s schrijven als je het ook in 3 bladzijden kunt zeggen.’ Bovendien heeft een kort verhaal een mooi ritme; het is als een partituur van muziek, als poëzie.”
Uw roman Sangre wijkt daar van af. Waarom?
"In deze roman heb ik op literaire wijze mijn relatie met mijn moeder willen beschrijven. Zij is Jehova-getuige en toen zij een knie-operatie moest ondergaan, weigerde ze een bloedtransfusie. Ik was helemaal van de kaart en wist niet hoe ik moest reageren. In de roman kon ik een andere reactie bedenken, opnieuw verzinnen hoe ik eigenlijk had moeten reageren en zo een andere werkelijkheid creëren die ook had kunnen gebeuren. Dat is wat ik in Sangre gedaan heb. Het is een boek over een moeizame moeder-dochter relatie. Daar had ik meer ruimte voor nodig. Maar 200 bladzijden is dan wel een maximum."
Uw Belle van Zuylenlezing heet Writing between revenge and opportunity. Heeft dat hier mee te maken?
"In de literatuur kun je afstand nemen van je eigen wereld, er met distantie naar kijken en die wereld opnieuw vorm geven. Je kunt je fantasie de vrije loop laten gaan. Ik was in een shock toen mijn moeder die bloedtransfusie weigerde, in mijn boek kon ik de reactie heel anders laten verlopen. Het bloed samen laten vloeien. Er zit een fragment in dat mijn moeder in de jaren dertig als kind voor een kerk speelt en dat de latere dictator Franco langsloopt. Ik stel me voor dat een stuk van een engel op hem valt en dat hij dood is. Het is droom, maar als dat gebeurd zou zijn, was de geschiedenis heel anders gelopen. De functie van literatuur is voor mij dat door te lezen een indringend beeld van onszelf ontstaat. Wie of wat is de mens? Literatuur is een spiegel van de ziel. Veel meer nog dan een film. Bij een film krijg je de beelden voorgeschoteld, in de literatuur moet de lezer alles zelf invullen.”
Maar dat geldt niet voor alle literatuur.
"Je hebt populaire literatuur die vermaakt. Heerlijk, die moet er ook zijn. Deze literatuur gebruikt vaak clichés. Daarnaast heb je literatuur die de lezer aan het denken zet, die probeert een beeld van verandering op te roepen."

Waar Is Mercedes Abad te zien

Op woensdag 25 april (aanvang 20.00 uur) houdt Mercedes Abad de Belle van Zuylenlezing, gevolgd door een interview met haar door Herman Koch in de Spiegeltent op de Korte Nieuwsstraat 24 (op het plein).

Op donderdag 26 april (16.00 uur) is er een vertaalatelier rond Abad in de Spiegeltent. 

Op zondag 29 april participeert Abad op l in de slotmanifestatie de Straat van de Literatuur wanneer 40 auteurs en muzikanten acte de presence op verschillende locaties aan de Lange Nieuwstraat zullen geven. Onder hen Carlos Ruiz Zafón, Jáchym Topol, Abdelkader Benali, Kristien Hemmerechts, David Van Reybrouck en de flamencomuzikant Paco de Peña.