Een eredoctoraat voor een volmaakte moeder van vijf kinderen

Eleanor Roosevelt kreeg 66 jaar geleden in Utrecht een eredoctoraat, omdat … ze vrouw was. Barbara Oomen en Anya Luscombe van het University College Roosevelt in Middelburg vinden dat de UU alsnog aandacht moet besteden aan de echte verdiensten van de voormalig first lady.

“…U krijgt dit eredoctoraat, Doctor honoris causa voornamelijk omdat u een vrouw bent.”  Zo sprak de Rector Magnificus van de Universiteit Utrecht, professor Bijlsma, in zijn slotwoord bij de erepromotie van de voormalige First Lady van de Verenigde Staten, Eleanor Roosevelt (1884-1962), 66 jaar geleden in de Utrechtse Domkerk.

Er waren al eerder vrouwen geweest in andere universiteiten die het eredoctoraat in de rechtsgeleerdheid hadden verkregen, zei Bijlsma, maar nooit eerder vanwege hun geslacht: “Bij het verstrekken van dit doctoraat, danken we gelijktijdig God dat hij Vrouw heeft gecreëerd en haar twee kwaliteiten heeft gegeven: de intuïtie om het Kwaad te herkennen en de kracht om ertegen te vechten.”

De promotor, professor Van Brakel had tijdens zijn rede al uitvoerig uitgelegd dat mevrouw Roosevelt de eer dubbel en dwars verdiende omdat zij “een volmaakte moeder van vijf kinderen, een benijdenswaardige grootmoeder van zeventien kleinkinderen” was en “desondanks tijd vond haar beste krachten in te zetten voor de bestudering van de sociale positie van de vrouw, die streed voor de vrijheid en die tegelijk een steun was voor haar roemrijke echtgenoot.”

Dat Eleanor Roosevelt een Utrechts eredoctoraat kreeg, wekt geen verbazing, maar de redenen hiervoor des te meer. Terwijl zij grote invloed had in het Amerika van rond de Tweede Wereldoorlog, stonden vooral haar vrouwelijke eigenschappen centraal.

Eleanor Roosevelt was niet de eerste vrouw die een Utrechts eredoctoraat in ontvangst nam, die eer ging naar de plantkundige Anna Weber-Bosse in 1910. Maar de gebeurtenis in april 1948 was toch op z'n minst bijzonder te noemen: Koningin Wilhelmina, Prinses Juliana en Prins Bernard woonden de plechtigheid in de Domkerk bij. De weduwe van Franklin Delano Roosevelt was goed bevriend met de Nederlandse koninklijke familie en was een paar dagen op bezoek in Nederland. Daarvoor was ze in Londen geweest voor de onthulling van een monument voor haar echtgenoot.

Haar My Day column, een dagelijkse krantencolumn die Eleanor Roosevelt schreef vanaf 1935, laat zien hoe zij de ceremonie ervoer:

Prins Bernhard had eerder hetzelfde doctoraat ontvangen en terwijl we aan het lunchen waren, voor de ceremonie, werd er plotseling besloten dat hij zijn kappa moest dragen, dus het was een heel gezoek om er een voor hem te vinden.
De plechtigheid vond plaats in de kerk. Terwijl ik langs de rijen van heren tegenover mij keek, in hun zwart-witte toga’s en witte geplooid borststuk, voelde het alsof ik naar een oud schilderij zat te kijken. Ik bedacht dat er nog een hoop Nederlands bloed in de VS is, want veel van de gezichten deden mij denken aan mensen die ik in verschillende groepen in ons land heb gezien.

Het College van Promoties had in een vergadering van februari 1946 al besloten een eredoctoraat te verlenen aan Mevrouw Roosevelt, samen met die voor prins Bernard, kardinaal De Jong en ds. Gravemeyer. Eleanor Roosevelt had toen geen gelegenheid om naar Nederland te komen. In haar dankwoord zei ze dat ze het eredoctoraat aanvaardde, niet vanwege haar eigen verdiensten, maar omdat ze er zeker van was dat de universiteit eigenlijk hiermee haar overleden man en de Verenigde Staten wilde bedanken voor de hulp die Nederland geboden werd tijdens de oorlog.

Het is opvallend dat Eleanor Roosevelts persoonlijke verdiensten zo weinig aandacht kregen. Ze was al decennialang actief betrokken geweest bij maatschappelijke doelen en zette zich onvermoeibaar in voor de rechten van vrouwen, armen en minderheden.

In 1945 was ze, op verzoek van President Truman, lid geworden van de Amerikaanse delegatie die mee zou helpen bij het opzetten van de Verenigde Naties. Terwijl de Amerikaanse regering vooral gedreven werd door medelijden met de kersverse weduwe, ontpopte zij zich ook internationaal tot een gedreven voorvechtster van de rechten van alle mensen. Zo werd zij in 1947 unaniem verkozen tot voorzitter van de Commissie voor de Rechten van de Mens. Een paar maanden nadat ze haar eredoctoraat in Utrecht in ontvangst mocht nemen werd ze door de leden van de Algemene Vergadering van de VN geëerd met een staande ovatie voor haar rol in het verwezenlijken van De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (10 december 1948). Deze UVRM vormde de basis voor veel bindende Verdragen op het gebied van mensenrechten.

Er is geen andere Amerikaanse First Lady die zoveel invloed heeft willen en kunnen uitoefenen. Er zijn maar weinig mensen op deze wereld die zo gedreven zijn om het lot van anderen te verbeteren. Uiteraard was Eleanor Roosevelt een rolmodel voor vrouwen, maar zeker dat niet alleen. Ze is een rolmodel voor allen die geloven in een betere wereld waar samenwerking een betere oplossing is dan ruziën, waar van elkaar en van je eigen fouten leren een betere toekomst biedt dan de eigen zin doordrijven.

Onze belangstelling voor Eleanor Roosevelt vloeit voort uit een interesse voor mensenrechten enerzijds (Barbara) en een interesse voor radio anderzijds (Anya). Behalve haar columns, speeches, artikelen en boeken presenteerde Eleanor Roosevelt namelijk ook radio- en tv-programma’s. Hoe meer je te weten komt over Eleanor Roosevelt, hoe meer je versteld staat van haar bijdrage aan sociale en politieke vraagstukken, nationaal en internationaal, en de geringe aandacht hiervoor.

Deze verworvenheden hadden natuurlijk eigenlijk centraal moeten staan, op de twintigste april 1948. Misschien is het goed om hier in Utrecht nog eens aandacht aan te besteden. Op 20 april 2018, bijvoorbeeld, bij de zeventigste verjaardag van dit heel bijzondere eredoctoraat.