Floris van den Berg in EO-programma: ‘Ik noem religieuzen reli-gekkies’

Zijn naam vloog regelmatig over sociale media. Twee weken lang bracht Floris van den Berg door met een andere atheïst, een jood, twee christenen en een imam in het EO-programma Rot op met je religie. De felheid waarmee hij de opvattingen van de andere deelnemers bestreed, zorgden voor lof en bijval van de één en irritatie bij de ander. 

Waarom heb je meegedaan?
“Als ethicus streef ik naar een betere wereld. Filosofie is voor mij een middel om daartoe te komen. Religie is een groot obstakel, omdat zij de vrijheid en ontplooiingsmogelijkheden van mensen beknot. Daarom heb ik veel religiekritiek en ben ik betrokken bij organisaties als vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte en het Atheïstisch Verbond. Ik schrijf populair filosofische boeken en geef lezingen, maar met zo’n tv-programma heb ik een veel groter bereik.” 

Wat was je doelstelling met deelname? 
“Bijvoorbeeld om jongensbesnijdenis eindelijk eens gte verbieden in Nederland. Ook wilde ik laten zien dat religie als ideologie geen respect verdient, omdat zij onwaar is. Gelovigen verdienen als mens wel respect, maar hun ideologie niet.” 

Van den Berg zegt dat hij vriendelijk met zijn programmagenoten is omgegaan. Hij luisterde naar ze en kookte voor ze. Maar op tv zag je ook dat sommigen moeilijk om konden gaan met de wijze waarop Van den Berg zijn mening gaf - zoals toen hij deelnemer Safeer, die imam is, een eikel noemde, omdat hij zijn zoontje had laten besnijden. 

Heb je spijt van die opmerking?
“Nee. Als iemand zijn kind mutileert dan mag je zware woorden gebruiken. Dat lijkt respectloos, maar mijn boosheid is een reactie op een man die zijn zoontje heeft mishandeld. Op kindermishandeling zouden mensen boos moeten worden, niet op mijn reactie.” 

Andere deelnemers voelden zich persoonlijk aangevallen. 
“Dat is ook terecht. Er zijn atheïsten die respectvol doen over religies, ik niet. Ik noem religieuzen reli-gekkies in het programma. Als je denkt dat de aarde 6000 jaar oud is of je denkt dat de Here Jezus jou bijstaat in jouw leven maar je hebt wel een hbo-opleiding, dan is er ergens iets misgegaan in het onderwijs.”

Wilde je de opvattingen van de deelnemers veranderen of alleen die van het grote publiek?
“In theorie zouden alle deelnemers nu atheïst moeten zijn, omdat ze na het horen van de rationele argumenten voor atheïsme niet anders kunnen. Maar dat is natuurlijk niet gebeurd. Dat komt omdat ze zichzelf hebben ingegraven in hun positie.”

Mensen zeiden op sociale media dat je hetzelfde doet als radicale religieuzen: vastzitten in je ideeën over atheïsme en veganisme. 
"Ja, maar ik heb me verdiept in de materie. Als iemand goede tegenargumenten heeft, ben ik bereid actie te ondernemen. Ik ga waar de argumenten gaan. Maar ik heb zo goed mijn huiswerk gedaan, dat ik met een grote mate van zekerheid wist te zeggen dat ik in het programma geen nieuwe argumenten zou horen. Dat is ook niet gebeurd. En radicaal… dat ben ik ook en daar is niets mis mee. Ik ben radicaal voor vrouwenrechten, mensenrechten, homorechten en voor wetenschap. Ik kom op voor slachtoffers, die geef ik een stem. Dat doe ik niet op een tolerante manier, want anders zou ik intolerantie tolereren.” 

Nu voelden mensen zich een slachtoffer door jouw beledigingen. 
“Een beetje beledigd worden, is totaal anders dan dat je lichamelijk wordt verminkt. Je kunt gewoon de tv uitzetten, maar je kunt niet je voorhuid weer aannaaien.” 

Is je doel, een betere wereld creëren, bereikt? 
“Dat ligt aan wat dit programma losmaakt. Dat kan ik nog niet goed zien.”

Hoopte je op Kamervragen?
"Ik hoop dat artikel 23 van de Grondwet over bijzonder onderwijs wordt afgeschaft. Ook wil ik dat jongensbesnijdenis wordt verboden. Daar is helaas voorlopig nog geen sprake van, maar er is wel een maatschappelijk debat. En ik zie dat er de afgelopen week veel op internet is gezocht naar atheïsme. Een popularisering van atheïsme is al een mooi resultaat. Het gaat erom dat mensen gaan nadenken over zowel de waarheidsclaims van religie als ethiek van religieuze praktijken. Ook mooi vind ik, dat ik geen haatmailtjes heb ontvangen. Dat is voor mij een bewijs dat we op een civiele manier op het scherp van de snede zulke onderwerpen kunnen bespreken.” 

Had je niet meer bereikt als je minder aanvallend was geweest? 
“Tja, dat weet ik niet. Ik heb nu eenmaal deze stijl. In publieksoptredens zeg ik recht voor zijn raap waar het op staat. Dat werkt, na lezingen worden mensen vaak vegetariër of veganist. Ik noem het wel shocktainment: mensen worden aangespoord om kritisch te denken, maar het kan pijn doen om te beseffen dat jouw gekoesterde opvattingen opeens fundamenteel worden bekritiseerd. Dat is anders dan in de collegezaal, daar leg ik uit en besteed ik veel aandacht aan argumentatie en aan verschillende ethische stromingen.”

Heb je iets geleerd van Rot op met je religie? 
Dat bijzonder onderwijs hoog nodig afgeschaft moet worden. Alleen dan kun je voorkomen dat volwassen mensen denken dat de aarde 6000 jaar oud is of door de koker van de islam naar de wereld kijken. Ik ben echt geschrokken van het bezoek aan de islamitische school. De islam kwam op één en daarna kwamen pas een beetje lezen en schrijven.”

Floris van den Berg publiceert deze week zijn nieuwe boek De vrolijke feminist en komt met een herziene uitgave van zijn boek Hoe komen we van religie af.