Groene vingers in de gevangenis

Plantje voor Morgen strijdt in eigen woorden voor "duurzame detentie met een plan voor morgen". De initiatiefnemers en huidige bestuursleden zijn vier jonge twintigers: Wiep, Paula, Nynke en Elaine. De twee laatstgenoemden studeren aan de UU: Nynke studeert Natuurwetenschap en innovatiemanagement en Elaine volgt de opleiding Global Sustainability Science. Wiep studeert in Wageningen, Paula is daar onlangs afgestudeerd. 

Uit onderzoeken blijkt dat een groene leefomgeving een positieve impact kan hebben op de mentale en fysieke gezondheid. Daarom maakt Plantje voor Morgen zich hard voor de 'vergroening' van gevangenissen. De stichting organiseert daarnaast workshops voor gedetineerden, over onderwerpen als tuinieren en duurzaam koken. De stichting heeft er al een samenwerking met de Penitentiaire Instelling Zwolle opzitten. 

Maar hoe beginnen vier studenten met zo’n project? Een goede vraag, vindt Elaine van Helvoort, communicatiemanager van de stichting. “Twee jaar geleden had ik zelf namelijk ook nooit verwacht dat ik iets met gedetineerden zou gaan doen. En kijk me nu eens”, zegt ze lachend.

1500 euro
Het begon in 2021, toen de meiden samen in de Nationale Jeugdraad (NJR) zaten. Deze organisatie biedt jongeren de mogelijkheid zich “in te zetten voor een betere toekomst voor zichzelf en anderen”. 

Leden mochten dat jaar in groepjes een initiatief uitwerken. Het beste idee zou 1500 euro van de stichting Nederland maakt Impact krijgen, waarmee het plan werkelijkheid kon worden gemaakt. “We dachten toen eigenlijk vooral: ‘fuck it, we proberen het gewoon’”, vertelt Elaine.

Ze barstten destijds niet per se van de inspiratie, maar één van de meiden had tenminste een naam bedacht: Plantje voor Morgen. Het idee van groen, als symbool voor de toekomst, sprak ze aan. Die naam moest nog wel even worden verbonden aan het thema, ‘recht en vrede’. 

“Iemand van ons dacht opeens aan Bastøy, een Noors gevangeniseiland. Daar leven de gevangenen in een duurzame, zelfvoorzienende gemeenschap, met veel vrijheid. Het percentage gevangenen dat na vrijlating nogmaals een misdaad pleegt is daar veel lager dan in Nederland. We vroegen ons af of we zoiets ook in Nederland zouden kunnen verwezenlijken.”

“Daar hebben we toen een paar zinnen over opgeschreven. Toen we een paar weken later werden gebeld door de voorzitter van Nederland maakt Impact, waren we dat eigenlijk al bijna weer vergeten”, vertelt Elaine. Hij bleek echter ontzettend enthousiast te zijn: ze kregen de 1500 euro. Dat was even schakelen, geeft ze toe. “Blijkbaar gingen we dit project doen. Cool.”

Pilot
Vooral de voorzitter van Nederland maakt Impact, die ook hun begeleider was tijdens de beginfase van dit project, had veel vertrouwen in Plantje voor Morgen. Langzaamaan gingen de meiden zich steeds meer verdiepen in het Nederlandse gevangenissysteem. “Toen zijn we er echt ingerold. Er bleek zoveel ruimte voor verbetering!”

“Het formuleren van onze missie bleef wel lastig. Mensen om ons heen reageren soms best kritisch. Ze vragen zich bijvoorbeeld af waarom we specifiek aandacht besteden aan gedetineerden: die mensen moeten toch gestraft worden? Dat we in mei en juni 2022 een pilot-project konden doen in de vrouwenafdeling van de PI Zwolle, hielp erg mee.”

Deze inrichting had al een eigen moestuin, dat bood mogelijkheden. Normaal gesproken wordt deze vooral beheerd door medewerkers. De meiden van Plantje voor Morgen betrokken een aantal vrouwen juist intensief bij het werk in de tuin. 

Aan het einde van het project gebruikten ze de zelf verbouwde groenten en kruiden om samen met de vrouwen een (vegan) maaltijd voor de hele afdeling te koken. “Dit project was weliswaar nog erg kleinschalig, maar wel ontzettend interessant. Door de pilot kwamen we er echt achter waarom we dit eigenlijk willen doen”, vertelt Elaine.

Welkome afwisseling
Dat kwam vooral door het contact met de gedetineerden. “Eerst vond ik dat best spannend, want die vrouwen zitten daar natuurlijk niet zomaar. Het is soms een beetje opletten, sommige gedetineerden hebben mentale problemen. Je kan niet altijd zo met ze omgaan, als je met medestudenten doet. Maar uiteindelijk was het vooral gewoon erg gezellig.” 

De gedetineerden reageerden bovendien goed op het project, vertelt ze. Het werk in de moestuin bleek een welkome afwisseling. “Normaal gesproken moeten die vrouwen wasknijpers in elkaar zetten. We hoorden van alle deelnemers dat het fijn was om eens iets samen te doen. Dat hadden ze echt gemist.” Van het personeel van de gevangenis hoorden ze dat de sfeer nog maanden na het project aanzienlijk beter bleef.

“Vooral met één vrouw had ik een goede klik. Van haar heb ik ook gehoord hoe ze daar terecht was gekomen. Dat raakte me. Ik besefte opeens dat dit leven haar vooral is overkomen. De meeste vrouwen daar zijn hele gewone mensen die heel veel pech hebben gehad en in een negatieve spiraal terecht zijn gekomen. Maar ze hebben echt wel iets te bieden.”

Dat zou Elaine ook vertellen aan mensen die niet begrijpen waarom de omgeving en het leven van gedetineerden vergroend, en dus verbeterd, zou moeten worden. “Dat ze niet vrij zijn, is al een enorme straf.” Maar er zit nog een andere gedachte achter dit soort projecten. “Het Nederlandse gevangenissysteem is niet slecht, maar er is amper focus op reïntegratie. Criminelen moeten in een gevangenis gestraft worden, maar moeten er ook beter uitkomen. Wij kunnen echt daaraan bijdragen.”

Plannen voor morgen
Het pilot-project is inmiddels alweer een tijdje geleden. Wat brengt de toekomst? In elk geval gaat Plantje voor Morgen in de lente nogmaals samen werken met de PI Zwolle. “Maar dan beter”, zegt Elaine lachend. “We kwamen erachter dat de groenten eigenlijk niet snel genoeg groeien, daar gaan we beter op letten. Daarom gaan we deze keer bijvoorbeeld ook paddenstoelen kweken, dat gaat sneller.”

De meiden zijn daarnaast in gesprek met een penitentiaire inrichting over het bouwen van een kas binnen de muren. Daarin zouden de gedetineerden doorlopend kunnen werken. De komende tijd zal daar pas meer bekend over worden, verontschuldigt Elaine zich. “Maar dit zijn wel serieuze projecten. Je moet echt denken aan twee ton aan kosten voor de gevangenis, en het is ook nog een lange-termijn-project. Als we mogen werken aan zoiets groots, zou dat wel echt heel vet zijn.”

Hoe ziet de ideale gevangenis er volgens Plantje voor Morgen eigenlijk uit? “Hmm, die heeft grote, groene buitenruimtes. En het is een zelfvoorzienende gemeenschap, met moestuinen en kassen. De gedetineerden moeten genoeg naar buiten kunnen, ze moeten veel kunnen sporten. Maar dat niet alleen: er moet ook ruimte zijn voor gesprekken en mindfulness. Emoties moeten niet weg worden gezwegen. De ideale gevangenis is wat mij betreft eigenlijk een soort woongroep.”

Nominaties
In elk geval staat Plantje voor Morgen volop in de belangstelling. In 2022 was de stichting genomineerd voor de Young Impact Award en de Solidarity Award. Begin dit jaar was het zelfs één van de twee finalisten van de AtlasInvest Impact Award van Wageningen University. Maar jammer genoeg hebben ze nog geen awards veroverd. Dat ze met de laatstgenoemde prijs 15.000 euro hadden kunnen winnen, maakt dat extra zuur.

Dat geld had Plantje voor Morgen namelijk goed kunnen gebruiken. Voor nieuwe projecten, maar ook om bijvoorbeeld eens een freelancer in te kunnen huren. “Hoe duurzaam onze doelen ook zijn… De stichting is niet bepaald duurzaam voor ons, de bestuursleden. Plantje voor Morgen kost ons meestal minstens een werkdag per week, maar ik studeer ook gewoon nog. En ik moet ook werken, want we verdienen hier niets aan. Als je dat ook nog eens wil combineren met een sociaal leven, kan dat best zwaar zijn,” verzucht Elaine.

“Het liefst zou ik meer tijd in de stichting willen stoppen. Als ik zie hoeveel vertrouwen we krijgen vanuit de gevangeniswereld, denk ik dat er nog veel meer mogelijk zou zijn. Ik krijg zoveel motivatie van alle reacties, zowel binnen de gevangenis als daarbuiten.” Ondanks haar overvolle schema, heeft Elaine dus in ieder geval geen spijt. 

“Ik zou zoiets eigenlijk aan iedereen aanraden. We steken hier zoveel van op. Dat zouden we op de universiteit nooit hebben geleerd. En ik denk dat iedereen wel eens zo’n machteloos gevoel heeft, wanneer je naar het nieuws kijkt. Het voelt gewoon echt heel goed om op deze manier iets concreets bij te kunnen dragen.”