Herdenking 200 jaar koninkrijk: wat valt er te vieren?

Dit weekend begint de herdenking van de 200ste verjaardag van de Oranjemonarchie. Maar wat vieren we nu eigenlijk? DUB vroeg het de Utrechtse historici Ido de Haan en Jeroen Koch, die meeschreven aan twee nieuwe studies over het koninkrijk.

Op 30 november 2013 komt  Frederik Willem van Oranje-Nassau, gespeeld door Huub Stapel,  aan op het strand van Scheveningen. De acteur laat  zien hoe de Prins van Oranje-Nassau 200 jaar geleden terugkeerde naar Holland. Deze landing vormt het startschot van een feest dat duurt tot september 2015. 200 jaar geleden werd de vorst in september officieel ingehuldigd en werd hij koning Willem I. Maar wat gebeurde er nu eigenlijk in 1813, en wat moeten we daar vandaag de dag nog mee?

Het begin van de Nederlandse overlegcultuur
Ido de Haan is hoogleraar Politieke Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en één van de drie vormgevers van de bundel Een nieuwe staat. Het begin van het Koninkrijk der Nederlanden: een rijk geïllustreerde geschiedenis over de eerste 15 jaar van het koninkrijk waaraan 20 historici meeschreven. Op 30 november krijgt koning Willem Alexander in de Ridderzaal op het Binnenhof het eerste exemplaar aangeboden.
Hoe kwam Een nieuwe staat tot stand?
"Het Comité 200 jaar Koninkrijk benaderde ons of wij een gedenkboek wilden maken. Het is geen feestboek geworden en het Comité heeft zich er verder niet mee bemoeid."
Wat hebben jullie onderzocht?
"Wij laten zien hoe ingewikkeld het was om zo'n nieuwe staat als het Verenigd Koninkrijk dat in 1813 ontstond, vorm te geven. Het project mislukte volledig, omdat België zich in 1830 afscheidde. Dat wordt nog wel eens vergeten in het gejubel van het jubileumjaar."
Wat valt er wel te vieren?
"Het Comité maakt van de viering van het koninkrijk een soort viering van de democratie. Maar in 1813 lag de democratie nog flink aan banden. Hoewel er een parlement was, drukte Willem I persoonlijk overal zijn stempel op. Het land dat hij achterliet, was compleet failliet, nog extremer dan wat we nu in Griekenland zien. Pas met de grondwet van 1848 werd de macht van de koning ingeperkt."
Waarom vormt juist 30 november 2013 het startschot van het jubileumjaar?
"Het is de vraag wanneer de nieuwe staat nu precies tot stand kwam. Op 17 november verklaarde Nederland zich onafhankelijk van Frankrijk, op 30 november landde Willem Frederik in Scheveningen. Maar pas in 1815 ontstond het nieuwe koninkrijk. Niettemin is 1813 een belangrijk jaar. Het is de eerste keer dat er een Koninkrijk der Nederlanden bestond onder een Oranje vorst."
Wat hebben we geleerd sinds 1813?
"De Nederlandse elite kreeg in deze periode door dat ze behoedzaam moest optreden. Er bestonden enorme verschillen tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden: er waren twee munten, er waren onsuccesvolle pogingen om een Noord-Nederlands natiebesef in het zuiden door te drukken. Dus markeert het staatkundige experiment dat liep tot 1830, het begin van de Nederlandse overlegcultuur. De mislukking van het Verenigd Koninkrijk maakte de weg vrij voor de herziening van de Grondwet, die ten grondslag ligt aan onze huidige parlementaire democratie. Verder is ons moderne staatsapparaat vanaf deze tijd gevormd, met een ambtenarencorps dat Willem I grotendeels van de Fransen overnam."

De voorbeeldfunctie van de Oranjes als modelfamilie
Bij Uitgeverij Boom verschijnen vrijdag drie Koningsbiografieën van de koningen Willem I, II en III. Het is het resultaat van een vierjarig onderzoek waarvoor de Universiteit Utrecht het initiatief nam en wat financieel werd ondersteund door het Prins Bernhard Cultuurfonds met 680.000 euro. Op 29 november neemt koning Willem-Alexander in de Amsterdamse Nieuwe Kerk de eerste exemplaren in ontvangst. De Utrechtse historicus Jeroen Koch schreef het boek over Willem I.
Waarom hebben jullie het initiatief tot dit onderzoek genomen?
“Vijf jaar geleden keken de Utrechtse historicus Joost Dankers en Uitgeverij Boom al vooruit. Ze zagen het herdenkingsjaar komen. Dat bood mogelijkheden: het onderwerp is actueel en er zijn mogelijkheden om fondsen te vinden. Inhoudelijk was het interessant omdat er geen goede biografieën bestaan van deze vorsten. Wij hebben ze bovendien voor het eerst samen bestudeerd; de levens van Willem I, II en III waren nauw met elkaar verbonden.”
Wat voor onderzoek hebben jullie gedaan?
"Voor dit project hadden wij honderden meters aan archiefmateriaal tot onze beschikking; voornamelijk in Den Haag, maar ook in Weimar, Oxford en Sint-Petersburg. Het was bovendien de eerste keer dat iemand toegang kreeg tot de archieven van Willem III."
Wat viel u op?
"Vooral de persoonlijke correspondentie was leuk om te lezen. Tussen 1795 en 1813 was de Oranjefamilie uit de Nederlanden verdreven. De toekomst was onzeker. Willem Frederik was een bungelend vorst: hij verloor zijn Duitse gebieden en raakte uit de gratie bij zijn familie. In wat vanaf 1806 het Koninkrijk Holland was gaan heten, zat de broer van Napoleon op de troon. Het Nederlandse verzoek om de koningstitel te accepteren, kwam voor hem totaal uit de lucht vallen."
Wat moeten we weten over onze eerste koningen?
"Onder de eerste drie koningen werd de parlementaire democratie ontwikkeld. Alle grote grondwetswijzigingen stammen uit deze periode: van de staatsregeling uit 1798 tot aan de grondwet van Thorbecke uit 1848. De grondwet bepaalde steeds wat voor koning zij konden zijn."
En wat was Willem I voor koning?
"Le roi décide seul, stond er in de grondwet van 1815. Willem I was behoorlijk autoritair. Hoewel hij een onverwoestbare reputatie heeft als de koning die Nederland moderniseerde, waren er onder zijn bewind ook persvervolgingen. Hij probeerde de kerk te onderwerpen en wilde met bijvoorbeeld een gedwongen taalpolitiek de eenwording van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden doordrukken."
Ziet u ook continuïteit in de rol van de koning?
"Willem I en II waren oneindig veel machtiger dan koning Willem-Alexander nu is. Uiteindelijk hadden zij de beslissingsmacht, terwijl nu het politieke zwaartepunt bij het parlement ligt. Wat je wel vanaf Willem I ziet, is de voorbeeldfunctie van het koninklijk gezin als modelfamilie.
Nederland werd in 1806 een koninkrijk. Waarom was 2006 geen jubileumjaar?
"Dat heeft eenvoudigweg te maken met het feit dat de Oranjes pas vanaf 1813 op de troon zitten: we vieren dit jaar 200 jaar Oranjemonarchie. Het Koninkrijk Holland dat in 1806 ontstond, was een andere staat dan het huidige koninkrijk, en met een koning die vanuit Frankrijk hierheen was gestuurd. Het koninkrijk dat in 1813 ontstond, dankte zijn legitimiteit bovendien aan de slag bij Waterloo. Napoleon was verslagen op het grondgebied van de Nederlanden: een groter cadeau had de nieuwe koning niet kunnen krijgen."

Achtergrond
on 28/11/2013

Dit weekend begint de herdenking van de 200ste verjaardag van de Oranjemonarchie. Maar wat vieren we nu eigenlijk? DUB vroeg het de Utrechtse historici Ido de Haan en Jeroen Koch, die meeschreven aan twee nieuwe studies over het koninkrijk.

Op 30 november 2013 komt  Frederik Willem van Oranje-Nassau, gespeeld door Huub Stapel,  aan op het strand van Scheveningen. De acteur laat  zien hoe de Prins van Oranje-Nassau 200 jaar geleden terugkeerde naar Holland. Deze landing vormt het startschot van een feest dat duurt tot september 2015. 200 jaar geleden werd de vorst in september officieel ingehuldigd en werd hij koning Willem I. Maar wat gebeurde er nu eigenlijk in 1813, en wat moeten we daar vandaag de dag nog mee?

Het begin van de Nederlandse overlegcultuur

Ido de Haan is hoogleraar Politieke Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en één van de drie vormgevers van de bundel Een nieuwe staat. Het begin van het Koninkrijk der Nederlanden: een rijk geïllustreerde geschiedenis over de eerste 15 jaar van het koninkrijk waaraan 20 historici meeschreven. Op 30 november krijgt koning Willem Alexander in de Ridderzaal op het Binnenhof het eerste exemplaar aangeboden.

Hoe kwam Een nieuwe staat tot stand?
"Het Comité 200 jaar Koninkrijk benaderde ons of wij een gedenkboek wilden maken. Het is geen feestboek geworden en het Comité heeft zich er verder niet mee bemoeid."

Wat hebben jullie onderzocht?
"Wij laten zien hoe ingewikkeld het was om zo'n nieuwe staat als het Verenigd Koninkrijk dat in 1813 ontstond, vorm te geven. Het project mislukte volledig, omdat België zich in 1830 afscheidde. Dat wordt nog wel eens vergeten in het gejubel van het jubileumjaar."

Wat valt er wel te vieren?
"Het Comité maakt van de viering van het koninkrijk een soort viering van de democratie. Maar in 1813 lag de democratie nog flink aan banden. Hoewel er een parlement was, drukte Willem I persoonlijk overal zijn stempel op. Het land dat hij achterliet, was compleet failliet, nog extremer dan wat we nu in Griekenland zien. Pas met de grondwet van 1848 werd de macht van de koning ingeperkt."

Waarom vormt juist 30 november 2013 het startschot van het jubileumjaar?
"Het is de vraag wanneer de nieuwe staat nu precies tot stand kwam. Op 17 november verklaarde Nederland zich onafhankelijk van Frankrijk, op 30 november landde Willem Frederik in Scheveningen. Maar pas in 1815 ontstond het nieuwe koninkrijk. Niettemin is 1813 een belangrijk jaar. Het is de eerste keer dat er een Koninkrijk der Nederlanden bestond onder een Oranje vorst."

Wat hebben we geleerd sinds 1813?
"De Nederlandse elite kreeg in deze periode door dat ze behoedzaam moest optreden. Er bestonden enorme verschillen tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden: er waren twee munten, er waren onsuccesvolle pogingen om een Noord-Nederlands natiebesef in het zuiden door te drukken. Dus markeert het staatkundige experiment dat liep tot 1830, het begin van de Nederlandse overlegcultuur. De mislukking van het Verenigd Koninkrijk maakte de weg vrij voor de herziening van de Grondwet, die ten grondslag ligt aan onze huidige parlementaire democratie. Verder is ons moderne staatsapparaat vanaf deze tijd gevormd, met een ambtenarencorps dat Willem I grotendeels van de Fransen overnam."

De voorbeeldfunctie van de Oranjes als modelfamilie

Bij Uitgeverij Boom verschijnen vrijdag drie Koningsbiografieën van de koningen Willem I, II en III. Het is het resultaat van een vierjarig onderzoek waarvoor de Universiteit Utrecht het initiatief nam en wat financieel werd ondersteund door het Prins Bernhard Cultuurfonds met 680.000 euro. Op 29 november neemt koning Willem-Alexander in de Amsterdamse Nieuwe Kerk de eerste exemplaren in ontvangst. De Utrechtse historicus Jeroen Koch schreef het boek over Willem I.

Waarom hebben jullie het initiatief tot dit onderzoek genomen?
“Vijf jaar geleden keken de Utrechtse historicus Joost Dankers en Uitgeverij Boom al vooruit. Ze zagen het herdenkingsjaar komen. Dat bood mogelijkheden: het onderwerp is actueel en er zijn mogelijkheden om fondsen te vinden. Inhoudelijk was het interessant omdat er geen goede biografieën bestaan van deze vorsten. Wij hebben ze bovendien voor het eerst samen bestudeerd; de levens van Willem I, II en III waren nauw met elkaar verbonden.”

Wat voor onderzoek hebben jullie gedaan?
"Voor dit project hadden wij honderden meters aan archiefmateriaal tot onze beschikking; voornamelijk in Den Haag, maar ook in Weimar, Oxford en Sint-Petersburg. Het was bovendien de eerste keer dat iemand toegang kreeg tot de archieven van Willem III."

Wat viel u op?
"Vooral de persoonlijke correspondentie was leuk om te lezen. Tussen 1795 en 1813 was de Oranjefamilie uit de Nederlanden verdreven. De toekomst was onzeker. Willem Frederik was een bungelend vorst: hij verloor zijn Duitse gebieden en raakte uit de gratie bij zijn familie. In wat vanaf 1806 het Koninkrijk Holland was gaan heten, zat de broer van Napoleon op de troon. Het Nederlandse verzoek om de koningstitel te accepteren, kwam voor hem totaal uit de lucht vallen."

Wat moeten we weten over onze eerste koningen?
"Onder de eerste drie koningen werd de parlementaire democratie ontwikkeld. Alle grote grondwetswijzigingen stammen uit deze periode: van de staatsregeling uit 1798 tot aan de grondwet van Thorbecke uit 1848. De grondwet bepaalde steeds wat voor koning zij konden zijn."

En wat was Willem I voor koning?
"Le roi décide seul, stond er in de grondwet van 1815. Willem I was behoorlijk autoritair. Hoewel hij een onverwoestbare reputatie heeft als de koning die Nederland moderniseerde, waren er onder zijn bewind ook persvervolgingen. Hij probeerde de kerk te onderwerpen en wilde met bijvoorbeeld een gedwongen taalpolitiek de eenwording van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden doordrukken."

Ziet u ook continuïteit in de rol van de koning?
"Willem I en II waren oneindig veel machtiger dan koning Willem-Alexander nu is. Uiteindelijk hadden zij de beslissingsmacht, terwijl nu het politieke zwaartepunt bij het parlement ligt. Wat je wel vanaf Willem I ziet, is de voorbeeldfunctie van het koninklijk gezin als modelfamilie.

Nederland werd in 1806 een koninkrijk. Waarom was 2006 geen jubileumjaar?
"Dat heeft eenvoudigweg te maken met het feit dat de Oranjes pas vanaf 1813 op de troon zitten: we vieren dit jaar 200 jaar Oranjemonarchie. Het Koninkrijk Holland dat in 1806 ontstond, was een andere staat dan het huidige koninkrijk, en met een koning die vanuit Frankrijk hierheen was gestuurd. Het koninkrijk dat in 1813 ontstond, dankte zijn legitimiteit bovendien aan de slag bij Waterloo. Napoleon was verslagen op het grondgebied van de Nederlanden: een groter cadeau had de nieuwe koning niet kunnen krijgen."

Tags: departement geschiedenis & kunstgeschiedenis | koninklijk huis | nederlands elftal | onderzoeksinstituut voor geschiedenis & cultuur

Advertentie