Het papieren Ublad is nu ook digitaal door te bladeren
De Ubladen geven een tijdsbeeld van de Universiteit Utrecht en het studentenleven door de jaren heen en schrijven daardoor mee aan de universitaire geschiedenis. Dit begint in 1969. Het eerste journalistiek onafhankelijke blad van de Universiteit Utrecht verschijnt dan: U utrechtse universitaire reflexen.
Dit blad komt voort uit een fusie van twee andere tijdschriften:Sol Iustitiae dat voornamelijk gericht is op studenten en Solaire Reflexen dat meer is bedoeld voor medewerkers. U utrechtse universitaire reflexen is bedoeld voor alle medewerkers en studenten. In 1974 verandert de naam in het Universiteitsblad, afgekort Ublad. Dat blijft zo tot de universiteit in 2009 besluit om van het papieren Ublad een digitaal medium te maken onder een nieuwe naam: DUB, dat een afkorting is van digitaal universiteitsblad.
Twee jaar voor het 50-jarig bestaan, zijn nu alle papieren jaargangen gedigitaliseerd. Met een subsidie van het K.F. Heinfonds en de medewerking van de afdeling Bijzondere collecties van de Universiteitsbibliotheek kon dit project worden gerealiseerd. Met hoogwaardige scanners zijn alle pagina’s stuk voor stuk gedigitaliseerd.
Om de aandacht op het archief te vestigen, is de expositie Het Ublad door de jaren heen gemaakt. Twintig voorpagina’s uit de geschiedenis van het Ublad geven een beeld van de onderwerpen die de universiteit en de studenten in de loop der jaren bezighielden. De expositie is in de maanden november en december te zien in de UB De Uithof en in januari en februari in de UB Binnenstad.
Bezuinigingen, hervormingen en universitaire democratie
Bladerend door de Ubladen valt op dat het universiteitsblad op verschillende niveaus een tijdsbeeld geeft. De beginjaren kenmerken zich door de democratiseringsgolf. Studenten en medewerkers krijgen meer macht. De Universiteitsraad heeft in de Wet op het Universiteitsbestuur (WUB) de functie van een gemeenteraad. De U, en later het Ublad, hebben de opdracht als onafhankelijk blad de machthebbers te volgen en te controleren. Veel artikelen gaan over de landelijke en plaatselijke politiek. Studentenstops, bezuinigingen, hervormingen en de hoogte van het ‘kollegegeld’ zijn terugkerende thema’s, maar ook gaan artikelen over nieuwe studentenhuisvesting, de relatie tussen de universiteit in De Uithof en de binnenstad, de ronselpraktijk van repetitoren en een ‘boíkot van het USC’ omdat de universiteit zich te veel bemoeit met de inhoud van de introductie.
Sommige thema's zijn nog altijd actueel. Veel artikelen gaan bijvoorbeeld over vrouwenemancipatie. Maar de conclusie toen was al dat de nota van bestuur hierover toch vooral een papieren tijger blijft. Andere terugkerende thema's zijn de kamernood, de werkeloosheid onder afgestudeerden en de roep om meer inspraak.
Nieuwe spelling en cartoonisten
De tijdgeest is niet alleen zichtbaar in de keuze van de artikelen, maar ook in de vormgeving. De eerste jaargangen zijn nog zwart-wit zien er uit als grote grijze velden met veel tekst. De redactie gebruikt de zogenaamde moderne spelling: kollegegeld, fakulteiten en kommissies.
Relatief veel illustraties zijn cartoons. Op dit gebied heeft het Ublad een rijke traditie, met bekende tekenaars als Frits Müller, Jos Collignon, Albo Helm en onze huidige DUB-cartoonist Niels Bongers.
Naast de redactionele artikelen bestaat het Ublad ook uit een grote hoeveelheid mededelingen en advertenties. Als student word je geacht de mededelingen van de opleiding te lezen. Internet bestond nog niet dus wie wil weten of een college uitvalt of een tentamen naar een andere locatie verhuist, moet het Ublad lezen. Vaak is gezegd dat deze mededelingen het bestaansrecht van het Ublad zijn.
Haat en liefde verhouding
Vanaf het eerste moment leidt de onafhankelijke status van het U-blad tot discussie. De taak is de lezers te informeren over ontwikkelingen binnen de universiteit, zonder de eigen instelling op voorhand te beschermen. Doel is de interne democratie te ondersteunen. Naast informatie, heeft het blad een forumfunctie om te opiniëren. Dat leidt nu en dan tot conflicten. Zo krijgt de hoofdredacteur Willem Kuipers in 1974 te horen dat hij moet vertrekken. Het wordt een heuse rel Naar aanleiding van de affaire wordt in 1976 besloten het blad onder te brengen in een onafhankelijke stichting. In 1999 keerde het U-blad weer terug als dienst van de universiteit.
Bestuurders van de UU hebben vaak een haat-liefde relatie met het huisorgaan. Ze zijn niet blij als hun plannen kritisch onder de loep worden genomen. Discussies over de dienstauto van Jan Veldhuis bijvoorbeeld of kritische verhalen over reorganisaties bij faculteiten en in het Bestuursgebouw worden niet altijd in dank afgenomen. Regelmatig klinkt de klacht dat het Ublad ‘zeurderig’ zou zijn of 'zuur'. Toch kijken ze nu met voldoening terug op het Ublad. ‘Een mooi project’ en ‘Leuk om te zien wat er in die jaren allemaal gebeurd is’ schrijven collegeleden in een reactie op het toegankelijk maken van het archief.
Zuid-Afrika als hot item
In de jaren 70 en 80 verschijnen er zeer regelmatig artikelen over internationale onderwerpen in het Ublad. Het gaat dan om solidariteit met landen als Vietnam, Nicaragua of Chili. Maar het land dat het meest in the picture komt, is Zuid-Afrika.
De universiteit heeft, ook geheel in de tijdgeest, in 1986 een eredoctoraat toegekend aan Winnie Mandela, de vrouw van de toen nog in gevangenschap verkerende Nelson Mandela. Via een correspondent van Trouw weet het U-blad Mandela te interviewen. Zij noemt het eredoctoraat een vorm van waardering voor de strijd tegen apartheid ‘met een waardige demokratische traditie’. Later zit de UU aardig in haar maag met het toegekende eredoctoraat.
De relatie met Zuid-Afrika is al eerder een belangrijk discussiepunt op de UU. Moet de universiteit vanwege het apartheidsregime alle contacten met Zuid-Afrikaanse wetenschappers verbreken? Ook roepen activitsten de UU op om alle banden te breken met bedrijven die zaken doen met Zuid-Afrika. Voorbeelden zijn de huisbank Amro en oliemaatschappij Shell. Was toen de politieke situatie een reden voor studenten om in actie te komen, nu zie je vergelijkbare discussies als het gaat over het duurzame imago van de instelling.
Wat betreft Shell, komt ook het Ublad onder vuur te liggen. In het blad staan advertenties van de oliemagnaat. In 1989 halen progressieve studenten van de fractie PSO zo’n 2500 bladen uit de bakken vanwege een Shelladvertentie.
Studenten in beeld
Met de jaren verandert ook het uiterlijk en de toon van het U-blad. In september 1997 krijgt de krant een website erbij waarop het nieuws sneller wordt gepubliceerd. Weer een paar jaar later krijgt het blad de vorm van een magazine en de naam verliest haar streepje. Met meer nieuws op de website, maakt het blad meer ruimte voor achtergrondverhalen afgewisseld met korte human-interestrubrieken als De liefde. Dan ziet ook fotostrip 3Hoog voor het eerst het licht, waarin het studentenleven centraal staat.
Die andere focus zie je ook terug in de onderwerpen waarover het Ublad schreef. De covers van het magazine zijn meer gericht op studenten, met thema's als bedpret, quaterlife crisis of dirty dancing. Studenten zijn de grootste doelgroep en dat zie je steeds meer terug in de laatste jaargangen van het Ublad.
Niet dat het universitaire nieuws verdwijnt, maar de invalshoek in het papieren blad is minder politiek. Dat komt ook omdat de medezeggenschap verandert. De U-raad is meer een inspraakorgaan geworden in plaats van een medebestuurder. Ook hierin weerspiegelt Het Ublad de tijdgeest.
In december 2009 verdwijnt het papieren Ublad. Nog één keer wordt het Bestuursgebouw bezet om te protesteren. De studenten komen in opstand omdat ze bang zijn dat een digitaal Ublad minder onafhankelijk zal zijn. Het protest heeft niet de gewenste uitkomst en het papier verdwijnt.
Toch staat het DUB van nu heel duidelijk in de traditie van het Ublad. De onafhankelijkheid is behouden. DUB brengt elke doordeweekse dag nieuws, achtergronden, opinie's en human-interestverhalen. Elke tien dagen verschijnt een nieuwsbrief voor studenten en medewerkers wat een ijkpunt in de berichtgeving is over de Universiteit Utrecht en het studentenleven. Zelfs het papier is niet helemaal verdwenen. Eens per jaar maakt de redactie een themamagzine.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het digitale archief van het Ublad en het boek Universitaire journalistiek tussen onafhankelijkheid en informatievoorziening; Een geschiedenis van het U-blad van Kees Ribbens.