Hoogleraar Van Hinsbergen verklaart geologische hoogtepunten Tour de France

Vanuit de nauwe straatjes van renaissancestad Florence vertrok afgelopen zaterdag het peloton van de Tour de France voor de eerste etappe naar het oosten, de Apennijnen door. Onderweg naar de havenstad Rimini fietsten de wielrenners langs middeleeuwse dorpjes, genesteld in een glooiend berglandschap. Maar waarom is de route door het hart van Italië eigenlijk zo steil? En waarom zien de bouwwerken van de Romeinen eruit alsof iemand ze door elkaar heeft gerammeld?

Voor deze vragen kunnen wielrenfans sinds vier jaar terecht bij hoogleraar Mondiale Tektoniek & Paleogeografie Douwe van Hinsbergen. Haast zonder dat ze het doorhebben, kijken de volgers op tv urenlang naar honderden miljoenen jaren aan geologische geschiedenis, zegt de wielerfanaat. Zo ontstond het idee om een blog te schrijven en video's te maken waarin hij de geologie van de Tour uiteenzet. Die video’s worden nu door de NOS en het Engelse ITV gebruikt.

Voor de Tour van 2024 heeft hij samen met zijn team een nieuwe filmreeks gemaakt, die vanuit Italië door de Franse Alpen loopt en via Midden-Frankrijk en de Pyreneeën eindig in Nice - vanwege de Olympische Spelen is de finish dit jaar niet in Parijs. De filmpjes zijn te zien tijdens de live verslagen van de wedstrijd en enkele worden getoond bij de NOS-talkshow De Avondetappe. In een video van twee minuten neemt Van Hinsbergen de wielerfans mee op excursie langs een geologisch fenomeen waar de renners op dat moment fietsen. Dat kan het effect van aardbevingen op Romeinse bouwsels zijn tot veranderingen in de zeespiegel.

Dino’s en meteorieten
“Ik ben al zolang ik me kan herinneren een wielerliefhebber en toen ik 30 jaar geleden Geologie studeerde, zag ik al een connectie tussen wielrennen en geologie.” Het idee de geologie uit te leggen tijdens een wielerwedstrijd begon eigenlijk als een ‘geintje’ tijdens de covid-periode. Wielerwedstrijden duren vaak zo’n vijf uur, zegt hij, waarvan met name het eerste uur en het laatste halfuur veel gebeurt. De rest wordt gevuld met rustig voortkabbelend wielrencommentaar, waarin soms een lokale wijnsoort of de geschiedenis van de gepasseerde dorpjes worden besproken. “Ik dacht: ‘dan kun je evengoed iets over de bijzondere geologie van de omgeving vertellen’.”

Hij schreef een paar blogposts en stuurde deze naar Studio Sport. Nadat de redactie er een item van maakte, bouwde hij er een website bij en begon hij races op social media van een geologische toelichting te voorzien onder de naam GeoTdF. “Het Twitter-account liep meteen vol”, zegt hij. Vorig jaar kwamen daar de kennisclips bij. Samen met zijn collega Marjolein Naudé en een professioneel filmteam reisde hij door Europa om in video’s etappes van de Tour de France, de Tour de France Femmes en de voorjaarsklassiekers van geologische context te voorzien

In een van zijn blogs wordt uitgelicht hoe het gebied rondom de Garonne, een rivier in Zuidwest Frankrijk, 25 miljoen jaar geleden nog zee was. Het fossielrijke grind dat na het opdrogen overbleef, bevat veel kalk en vormt daarmee de ideale ondergrond voor het planten van wijngaarden. In een video bespreekt hij - gekleed in kenmerkende zwarte tanktop en cowboyhoed - hoe in het Franse Rochechouart de resten van een één kilometer brede meteoriet zijn uitgegraven en in de kasteelmuren van het stadje zijn beland. Met dronebeelden wordt een enorm gat getoond - de herkomst van de buitenaardse muurstenen. Voor de Amstel Gold Race in de Limburgse heuvels vertelt hij over de reusachtige dinofossielen die daar zijn aangetroffen en voor de Dakar Rally over het ontstaan van de zanderige rotsformaties op het Arabische schiereiland.

De blog en de video's ziet Van Hinsbergen als onderdeel van zijn onderwijsplicht als hoogleraar. Maar toch werken hij en zijn internationale team van tientallen wetenschappers, vooral in de avonduren aan het project. Ze hebben met financiering vanuit de Nationale Wetenschapsagenda en sponsors een aantal media-experts aan kunnen nemen zoals wielerjournalist José Been. Maar de blogschrijvers werken allemaal op vrijwillige basis. Om ook de komende jaren geologisch verslag te doen van racesporten, heeft het team een crowdfundingscampagne gelanceerd. 

Geologisch analfabeet
De enthousiaste reacties van de kijkers zijn een van de belangrijkste drijfveren om het werk voort te zetten, zegt Van Hinsbergen. “In de wetenschap moet je eerst lang onderzoek doen, waarna een artikel pas na een lang peer review proces wordt gepubliceerd, en het vaak nog langer duurt voordat je merkt of andere onderzoekers het interessant vinden.” Mensen onderwijzen in de geologie van de Tour is daarmee een soort ‘instant gratification’, zegt hij. “Via social media en de omroepen merk je direct dat kijkers het leuk vinden om te horen.”

Behalve het delen van interessante weetjes met het grote publiek, gebruikt Van Hinsbergen Geo Sports nadrukkelijk om het grote publiek te onderwijzen over geologische systemen. Want dat is hard nodig, zegt hij. “Materialen die we uit de aarde halen, die kopen we gewoon bij de Gamma. En waar de Gamma ze vandaan haalt weten we eigenlijk niet. Geologisch gezien zijn de meeste Nederlanders analfabeet, omdat het onderwijs hier weinig aandacht aan geeft.” Het ontstaan van bergen, plaattektoniek, ertsvorming: waar dit in sommige landen algemene kennis is, is dat in Nederland niet het geval. 

Dit gebrek aan kennis vindt hij een probleem: “We zijn onze maatschappij in hoog tempo aan het veranderen, omdat het in de overgang naar een duurzame maatschappij belangrijk is dat mensen begrijpen waar materialen en energie vandaan komen, welke processen daaraan ten grondslag liggen, en hoe de aardse systemen werken.”

De publieksgeoloog hoopt met de filmpjes de basiskennis te versterken, en ervoor te zorgen dat mensen beter geïnformeerd (politieke) keuzes kunnen maken. Maar hij is geen activist, zegt Van Hinsbergen. “Ik leg uit hoe geologische processen werken. Dat zijn fysische en chemische vraagstukken zonder politieke mening of kleur, en wat de kijker met die kennis doet, moet diegene zelf weten.” 

Maar soms moet hij balanceren op een dun koord. Zo ontving hij vorig jaar een aantal giftige reacties na een filmpje over gletsjers. “Je kan niet iets over de gletsjers in de Alpen vertellen zonder te zeggen dat het niet heel goed gaat met ze gaat”, zegt hij. Als je de kijker even meeneemt op excursie, dan moet je ze niet depressief afleveren, is de les die hij hieruit trok. “We gaan geen onderwerpen uit de weg, maar we willen dat de kijker wel weer in dezelfde positieve sfeer terug de koers in komt."