'Ik vind het normaal om na het stappen eerst te vragen of seks oké is'

De aanleiding voor de nieuwe ‘sekswet’ kwam van de #MeToo beweging, die duidelijk maakte hoe wijdverbreid seksueel ongewenst gedrag is. Door de sterke maatschappelijke afkeuring was het volgens de minister tijd om de wet te herzien. Onder de huidige wetgeving is het soms moeilijk om daders van  verkrachting te berechten omdat dwang moet worden bewezen. Dat is niet altijd gemakkelijk omdat het slachtoffer bijvoorbeeld bevriest van angst. Bij de nieuwe wet moet dat anders zijn. Door het introduceren van nieuwe delicten zoals ’seks tegen de wil’ en ‘seksuele intimidatie’, waarbij dwang of geweld niet langer een criterium vormt, hoopt de minister de veiligheid van slachtoffers te vergroten. Daarbij komt dat partners een onderzoeksplicht krijgen, waarbij ze bij twijfel altijd om instemming moeten vragen. Geen nee is dus geen ja. 

Een representatief onderzoek onder 2700 volwassenen door Wat vindt Nederland toonde al eerder aan dat 62 procent van de vrouwen het eens is met de nieuwe wet, tegenover 43 procent van de mannen. Toch is er ook kritiek op het wetsvoorstel. Amnesty International is het niet eens met de lagere straf die staat op ’seks tegen de wil’. Daar staat  6 jaar op, voor verkrachting is dat 12 jaar, aldus Jeanine van Dalen, activistenleider bij Amnesty in Utrecht: “Elke vorm van onvrijwillige seks is gewoon verkrachting (…) zo’n strafvermindering is eigenlijk gewoon niet eerlijk.” Het wetsontwerp is dan ook nog niet af. Deze maand, zo hoopt het ministerie, volgt nog een maatschappelijk debat.

Je moet het vragen

Joep Lindeman, universitair hoofddocent Straf- en Strafprocesrecht, benadrukt dat het gaat om een conceptvoorstel, en dat er nog onduidelijkheden zijn over welke gevallen wel en niet onder de nieuwe wet zullen vallen. Zo is het bijvoorbeeld niet de bedoeling dat deze wet alle situaties gaat afdekken waarin mensen achteraf spijt kunnen krijgen van hun seksuele handelingen, zegt hij. “Als je vrijwillig dronken wordt en dan iets doet waar je later spijt van krijgt, dan komt daar ook een stuk eigen verantwoordelijkheid bij kijken.” De voorgestelde wet misbruiken als wraakmiddel wordt ook lastig. . Er moet  bewezen worden dat de dader wist of reden had om te vermoeden dat het slachtoffer geen seks  wilde.” 

Lindeman benoemt ook dat er naast de onderzoeksplicht een inspanningsplicht geldt: de een moet ervoor zorgen dat de ander weet (of redelijkerwijs kan weten) dat de grens bereikt is. “Het is simpel, als je zeker wilt zijn, moet je het vragen.” Hij verwacht dat de wet niet het einde van de vrije seksuele moraal voor studenten betekent: “Ze worden wellicht wat terughoudender, en dat kan geen kwaad.” Buiten het studentenleven ziet Lindeman de mogelijkheden die de wet biedt, bijvoorbeeld voor het vervolgen van seksuele oplichting en exploitatiezaken.

 Adequate seksuele voorlichting

In hoeverre de nieuwe wet effect zal hebben op het doen en laten van studenten is volgens  hoogleraar Seksuele Ontwikkeling, Diversiteit en Gezondheid Ine Vanwesenbeeck afhankelijk van de kennis die studenten hebben van de toekomstige wet. Met andere woorden, adequate seksuele voorlichting is essentieel om ervoor te zorgen dat de gedragingen van jongeren overeenkomen met de wet. Dat is niet gemakkelijk, aldus Vanwesenbeeck, omdat instemming geen zwart-wit principe is. “In seksualiteit is er sprake van een continu en complex sociaal proces, waarin mensen zelfs verschillende (tegenstrijdige) dingen tegelijkertijd kunnen willen. Daarbij komt dat instemming niet altijd wordt gegeven uit seksuele motivatie, maar bijvoorbeeld ook uit loyaliteit of plichtsbesef. Hierbij spelen stereotypen en normen over mannelijke en vrouwelijke seksualiteit geen geringe rol.”

Toch denkt Vanwesenbeeck niet dat studenten bang zullen zijn om seks te hebben na de wetswijziging. “Aanranding en verkrachting zijn altijd strafbaar geweest en dat heeft mensen niet weerhouden van seks, zelfs niet van aanranding en verkrachting.” Wat de wet wel teweeg kan brengen volgens de professor is een gevoel van terughoudendheid, en dat is niet echt wenselijk maar nog altijd beter dan een grens overschrijden.

Ook voor de BDSM praktijk (Bondage and Discipline (BD), Dominance and Submission (DS), Sadism and Masochism (SM)) ziet Vanwesenbeeck geen noemenswaardige veranderingen onder de nieuwe wet: “Het is een misverstand dat BDSM per definitie gaat over grensoverschrijding. In het algemeen zijn mensen met dit soort voorkeuren juist meer bezig met het expliciet aftasten van wensen en het maken van afspraken. Daar zou de ‘gewone’ seksuele praktijk nog veel van kunnen leren.”

Vanwesenbeeck concludeert dat een nieuwe wet het seksuele gedrag van studenten positief kan beïnvloeden, maar dat dat effect alleen kan optreden wanneer studenten op de hoogte zijn van de verwachtingen die de wet stelt. Daarbij is het cruciaal dat ze over de nodige vaardigheden (bijvoorbeeld communicatie-skills en empathie) beschikken om daar gehoor aan te geven.

* Gezien de gevoelige inhoud, zijn de namen van enkele studenten op hun wens gefingeerd. De identiteit van deze twee studenten is bekend bij de redactie.