Kan je écht consent geven met alcohol op?

“Ben jij wel eens over iemands grenzen heen gegaan?” Dat is een terugkerende vraag die studenten kregen voorgelegd in de verschillende workshops op de bovenste verdieping van TivoliVredenburg bij het Safe & Sound festival. Verrassend veel aanwezige studenten antwoordden met een eerlijke ‘ja’. Vooral het aanmoedigen van vrienden om toch te drinken ook al geven ze aan dat niet te willen, bleek voor veel studenten herkenbaar gedrag. 

Tijdens het festival kwam deze thematiek aan de orde in kleine ruimtes waar studenten konden meepraten over hun eigen gebruik van drank en drugs. Dat gebeurde onder meer in de workshop Drank, Drugs & Boundaries, verzorgd door Poppi Drugsmuseum. Met veel gelach werd een dobbelsteen met ingebouwde microfoon door het publiek gegooid, om zo stellingen over drugsgebruik te beantwoorden. Zo legden ze de stelling voor of mensen verstandig met drugs kunnen omgaan. “Zodra je jezelf kent, weet je je grenzen toch ook?”, beargumenteerde een studente. Een andere student is het daar niet mee eens; “Elke keer als je drugs gebruikt, veranderen die grenzen. De context, jouw mood, de omgeving. Je kan het niet voorspellen.” 

De medewerkers van het Poppi Drugsmuseum kozen mensen uit het publiek om mee te spelen in korte sketches over groepsdruk. Er werd een rollende biertap tevoorschijn getoverd. De begeleider speelde een manager, die zijn medewerker achter de bar probeerde mee te laten drinken tijdens het werk. Na de sketch werd er gevraagd of dit herkenbaar was. De microfoon werd weer door de zaal gegooid: “Als ik met mijn werk een borrel heb en van te voren beslis niet te drinken, blijkt het toch moeilijker. Als mijn manager een ronde geeft, wil ik niet sullig lijken.” 

Het draaide bij deze workshop om luisteren, ervaringen delen en praktische tips uitwisselen. Bijvoorbeeld  over hoe je ‘nee’ kunt zeggen tegen drugs, zonder over je eigen grenzen te gaan. Zo vertelde een meisje dat ze met gemak voet bij stuk kon houden doordat ze simpelweg een krachtig ‘nee’ in huis heeft. Dat geldt niet voor alle studenten. Voor wie dat moeilijker vond, werden tips gedeeld, zoals: spreek van tevoren met je vrienden af dat je niet wilt drinken, of zeg dat je nog moet rijden. 

Een waardevolle tip die hieruit voortkwam, was om standaard frisdank te halen voor een groep. Pas als iemand specifiek om alcohol vraagt, schenk je dat in. Een oudere deelnemer kon het mooi verwoorden: “In mijn studententijd betekende ‘drinken’ niet automatisch alcohol drinken. Nu is dat wél zo, en dat maakt het moeilijker om een biertje af te slaan.” 

Tim Hofman en Iva Bicanic in debat over seksuele veiligheid
De grote publiekstrekker van het festival was Tim Hofman. Bij verschillende workshops zat de zaal slechts half vol, maar toen Tim Hofman het podium betrad, was de hele benedenzaal van ‘Hertz’ gevuld. Joviaal kondigde hij zichzelf aan en grapte dat zijn week al geslaagd was, omdat de Broers podcast is gestopt. Dit is een populaire podcast van zijn broers Sam en Rijk waarin Tim regelmatig onderwerp van gesprek is. De grap werkte. De zaal lachte en de sfeer brak open.

Hofman ging in gesprek met Iva Bicanic, de directeur van het Centrum Seksuele Geweld. Als klinisch psycholoog zet zij zich al jaren in voor het bestrijden van seksueel geweld. Het onderwerp van deze bijeenkomst was ‘Seksuele veiligheid: wat kan jij doen?’. Ze wilden de studenten handvatten geven voor een seksueel veiligere omgeving. De sessie begon met een sterke focus op statistieken. 

Op de vraag hoeveel mensen zelf grensoverschrijdend gedrag hebben meegemaakt, stak meer dan de helft van de zaal hun hand op. Volgens Bicanic komt dat hoge aantal overeen met wetenschappelijk onderzoek. Daaruit blijkt dat zo’n 62 procent van de mensen in onze samenleving ervaringen hebben met grensoverschrijdend gedrag. Dit getal maakte de omvang van het probleem pijnlijk zichtbaar. 

Bicanic en Hofman gingen op zoek naar mogelijke oorzaken. Een daarvan is het gebruik van alcohol. Op dit punt waren Bicanic en Hofman het duidelijk niet met elkaar eens. Zo vond de onderzoeker dat je geen consent kan geven zodra er alcohol in het spel is. De presentator meende dat dit wel kan. 

Het bleef bij een stellige ‘wel-niet’ discussie. Omdat nuancering uitbleef was er geen ruimte om dit lastige grijze gebied van consent en alcoholgebruik goed te bespreken. Dat is jammer, want juist studenten hebben hier veel mee te maken Hoe kan je checken of je zelf nog consent kan geven? Na hoeveel glazen is het niet meer mogelijk? Als iemand zegt dat hij consent geeft, maar aangeschoten is, gaat het dan al te ver? 

Wanneer het ging om deze ‘grijze’ gebieden, werd het gesprek interessant. Het startpunt was de vraag ‘Ben jij weleens over grenzen heengegaan?’ Opnieuw kwam de kwestie van alcohol omhoog, omdat een jonge vrouw aangaf niet te weten of ze een dronken bedpartner goed had behandeld. Ook was er een man die vertelde dat hij twee jaar geleden een stoplicht-systeem met zijn partners heeft afgesproken. Als iemand wil stoppen, gaat het stoplicht op rood. Maar hij vroeg zich wel af of hij daarvóór niet al een onveilige sfeer heeft gecreëerd en of de ander dan ook al durfde ‘nee’ te zeggen. 

Bicanic hamerde erop dat eerlijkheid essentieel is om seksuele veiligheid echt aan te pakken. Ze noemt het belangrijk dat iemand de moed heeft om toe te geven dat hij zelf fout zit. Ze vertelde over een man die vroeg wat hij moest doen nadat meerdere vrouwen hem vertelden dat zijn mannelijke huisgenoot hen ongemakkelijk had laten voelen. “Niet wegsturen,” antwoordde Bicanic. “Zodra je dat doet, wordt hij uitgesloten en kan het opnieuw gebeuren. Zorg in plaats daarvan voor een veilige omgeving en spreek hem aan.”

De bijeenkomst van Hofman en Bicanic was voor veel studenten de reden dat ze naar TivoliVredenburg waren gekomen. “Er lag alleen wel teveel nadruk op statistieken. Er was eigenlijk te weinig tijd om de diepte in te gaan, of echt interactief met het publiek te zijn. Daarvoor was er maar een kwartiertje”, zei een studente terugkijkend. Een andere student vond: “De stof was niet goed afgestemd op de doelgroep. Veel mensen komen hier naartoe op hun vrije middag omdat ze al met de thematiek bezig zijn. Er was te weinig ruimte om hierover te argumenteren.” Daardoor gaven sommige studenten na afloop aan dat ze er inhoudelijk misschien niet veel van hadden geleerd, maar dat ze het wel waardeerde om samen stil te staan bij het onderwerp. 

De Speld Live
Als afsluiter van het festival, stond de satirische De Speld Live!-show op het programma. De twee presentatoren namen het interactieve karakter van het festival op de hak door zogenaamd het publiek te interviewen en hen de woorden in de mond te leggen. Wie het met een stelling eens was, moest in een foetushouding onder de theaterstoelen kruipen.  Ook de koffiemachines van de Universiteit Utrecht werden belachelijk gemaakt, via een slideshow met absurd-foute statistieken. 

Door De Speld Live!-show werd het festival luchtig afgesloten. Veel bezoekers vonden het een slimme zet van de organisatie om het festival luchtig en met humor te eindigen. Zo werd het thema op een toegankelijke manier afgesloten - met opluchting zowel als ruimte te reflecteren.

Sommigen studenten gaven aan geraakt te worden door het festival, omdat de onderwerpen ook wel dicht bij huis komen.  Ook al zijn er geen kant-en-klare oplossingen gegeven, de eerste stap naar een veiliger studentenleven ligt in het open gesprek. 

Bij de borrel werden de ervaringen uitgewisseld. En misschien was er nog wel iets anders blijven hangen. Ondanks de drie gratis consumptiebonnen, werden er toch voornamelijk cola geschonken. De alcohol bleef, voor nu, toch nog even staan.