‘Kiezers wordt het beeld voorgespiegeld dat je migratie buiten de deur kunt houden’

Eén van de meest besproken thema’s in Europa is de aanpak van migratie. Hoe dring je het aantal migranten terug? Wat is de verantwoordelijkheid van de Europese Unie (EU) om mensen op een humane wijze op te vangen en hoe redelijk zijn de deals die de EU met Egypte en Tunesië afsluit? We zien maar al te vaak dat het mis gaat op bijvoorbeeld de Middellandse Zee waar bootvluchtelingen verdrinken of worden weggeduwd en dat mensen in overvolle vluchtelingenkampen op het vaste land terechtkomen met als gevolg onveilige en erbarmelijke leefomstandigheden. 

Wetenschappers die actief zijn binnen het focusgebied Migration and Societal Change doen onderzoek naar de rol van de EU omtrent migratie en migratie binnen de EU-landen. Daarbij kijken wetenschappers bijvoorbeeld naar de haalbaarheid en impact van het EU-beleid. Van Liempt: “In zekere mate is het EU-beleid leidend voor het nationale beleid op migratie. Zo zien we dat het al jarenlang niet lukt om tot een collectief asielsysteem te komen, zijn er grote verschillen tussen lidstaten over wie een vluchtelingenstatus krijgt en het is nog niet gelukt om met een eerlijk verdeelsysteem te komen. Sommige lidstaten, met Hongarije als extreem voorbeeld, willen zich helemaal niet committeren aan de verdeelregels. We zien dat de voorstellen van de Europese Commissie vooral gericht zijn op integratie en harmonisatie, maar de EU lidstaten bekommeren zich voornamelijk om hun nationale belangen waarbij veiligheid, soevereiniteit en identiteit centraal staan.” 

Zodoende gaat het vooropstellen van het eigen beleid en het controleren van de instroom en grenzen, ten koste van de bescherming van ontheemden of arbeidsmigranten, zegt zij. “Daarom dat de onderzoekers van het focusgebied niet alleen naar de controle kant van migratie kijken, maar vooral ook naar de implicaties van deze nauwe blik op migranten en de gevolgen voor de samenleving als geheel.”

EU migratiedeals
Van Liempt deed onderzoek naar de EU Turkije Deal die ze met een onderzoeksteam grondig geëvalueerd heeft. Uit de analyse bleek dat er binnen deze migratiedeals op grote schaal mensenrechten worden geschonden. “Juridisch zijn er belangrijke kanttekeningen te plaatsen bij het terugsturen van mensen naar onveilige landen. Dit is in strijd met het principe van non-refoulement, wat aangeeft dat mensen niet mogen worden teruggestuurd naar landen waar zij vervolging vrezen. Het weigeren van toegang tot het rechtssysteem en het aanrekenen van mensen dat ze op illegale wijze gereisd hebben, is beide gevallen in strijd met het vluchtelingenverdrag. 

“Verder staat er in dit verdrag dat het asielzoekers niet aangerekend kan worden als ze niet over de juiste reisdocumenten beschikken omdat ze een oorlogssituatie hebben moeten ontvluchten. De discussies over stop the boats in Engeland en dat iedereen die illegaal aankomt per definitie geweigerd moet worden, voedt het beeld dat illegaal reizen geen recht op bescherming zou betekenen. Maar dat is dus een verkeerde redenatie. Het is voor de meeste asielzoekers onmogelijk om op legale wijze te reizen. Ze kunnen geen visum aanvragen, ze moeten in haast vertrekken en soms mogen ze hun land niet uit omdat ze bijvoorbeeld dienstplichtig zijn. Dan is er geen andere optie om stiekem te reizen.”

Deze analyse is belangrijk voor de aankomende verkiezingen, aangezien veel  partijen in Europa dit soort deals voorstellen en een aantal rechtse partijen zelfs het Vluchtelingenverdrag wil opzeggen. Als dit inderdaad wordt opgezegd, kunnen zij mensen aan de grens tegenhouden en terugsturen naar onveilige landen. 

Schrijnende situaties in Ter Apel
Van Liempt bemerkt dat de Europese focus op het bewaken van de grenzen in plaats van het bieden van beschermen aan ontheemden en het op een legale en veilige manier reguleren van migratie ook doorwerkt in Nederland. Zo ziet ze dat het huidige debat over migratie is gericht op controle, wat een schijnwerkelijkheid creëert waarin kiezers een beeld wordt voorgespiegeld dat migratie iets is wat je buiten de deur kunt houden, iets wat je wel of niet zou willen hebben. Het nieuwe hoofdlijnenakkoord, waarin maatregelen over migratie door de deelnemende partijen alleen maar worden aangescherpt, helpt niet mee die schijnwerkelijkheid te doorbreken.

“Toch is migratie een onderdeel van de samenleving en vindt het in allerlei vormen plaats. Je kunt je toch geen wereld voorstellen waarin niemand meer migreert? Geen studeren in het buitenland, niet bij je vriendin kunnen gaan wonen die in een ander land woont? Het is een illusie te denken dat er geen asielzoekers meer komen.”

Van Liempt vervolgt: “Politici die het als missie hebben geformuleerd om de migratie naar nul te krijgen, hebben geleid tot de schrijnende situaties in Ter Apel. De instroom In Nederland is vergeleken met andere jaren en met landen om ons heen helemaal niet schrikbarend hoog, het gaat zelfs om zeer kleine aantallen. Dit staat in contrast met de beelden op het nieuws, waarbij het lijkt alsof er ontelbare mensen buiten op het gras moeten slapen. Het probleem komt mede omdat er in Nederland maar één  locatie is waar mensen die aankomen zich kunnen melden. Er is politiek gezien niet de wil om deze mensen goed op te vangen en de crisis beelden komen ook goed van pas als je wilt communiceren dat de situatie onhoudbaar is.”

Migratiepact goedgekeurd
Met de Europese verkiezingen in aantocht, verwacht Van Liempt dat de verkiezingen bepalend zullen zijn voor het Europese migratiebeleid, zeker omtrent het terugdringen van migratie. “Na jarenlang onderhandelen is net voor de Europese verkiezingen het EU Migratiepact goedgekeurd. Er komen strengere controles aan de buitengrenzen van de EU en bij aankomst zal er een strenger identificatieproces plaatsvinden om te onderzoeken wie er recht heeft op asiel. Schokkend is het dat er is besloten dat lidstaten de mogelijkheid krijgen om hun verantwoordelijkheid om vluchtelingen op te vangen af kunnen kopen. De focus ligt op het terugdringen van het aantal asielzoekers met snelle procedures die onnauwkeurig kunnen zijn. Omstreden was het vastzetten van kinderen in detentie. Er is een compromis gekomen dat alleen kinderen die met hun ouders reizen vastgezet kunnen worden. Save the Children noemt het Migratiepact een dieptepunt voor kinderrechten en Europa onwaardig. Bovendien hebben snelle procedures het risico van onnauwkeurige uitkomsten, wat mensenlevens kan gaan kosten.”

Als andere opvallende uitkomst  noemt zij het criminaliseren van het helpen van ongedocumenteerde migranten. Verschillende organisaties zoals No Border Kitchen, die ondersteuning bieden aan mensen zonder verblijfsvergunning op bijvoorbeeld het Griekse eiland Lesbos, worden door hun hulp strafbaar gesteld aan mensensmokkel en spionage. “Wij als onderzoekers maken ons daarom grote zorgen over wat dit in de praktijk gaat betekenen voor migranten én hulpverleners in de EU”, aldus van Liempt.

Stevige nationale agenda’s
“Bij de Europese verkiezingen gaat het wat betreft migratie vooral om een politieke stem voor een restrictiever of meer open migratie- en asielbeleid. De verkiezingsdebatten op dit thema zijn vaak erg nationaal gericht, maar het gaat bij deze verkiezingen over de vraag hoe Europa een asiel en migratiesysteem in zou moeten richten. Daarom valt er hier wel degelijk iets te kiezen. Op de rechterflank gaat het uitsluitend om het bewaken van de nationale buitengrenzen, terwijl linkse partijen voor meer Europese oplossingen pleiten met bescherming van vluchtelingen en tegen de polariserende en inhumane toon van het huidige migratiedebat. Migratie is bij uitstek een thema dat op Europees niveau geregeld zou moeten worden. De extreem rechtse partijen doen het goed in de peilingen met stevige nationale agenda’s. Ze zouden wel een kwart van de zetels in het Europese Parlement kunnen krijgen. Het gevaar bestaat dat er een strenger migratiebeleid komt wat de verantwoordelijkheid afschuift op andere landen en mensenrechten schaadt zoals het opsluiten van kinderen. Dat zou een achteruitgang van de waarden waar Europa voor staat betekenen. 

Focusgebied Migration and Societal Change
Het focusgebied Migration and Societal Change is een platform voor wetenschappers aan de UU die onderzoek doen naar migratie en de daaruit volgende maatschappelijke verandering. Het focusgebied brengt migratieonderzoek van de UU onder de aandacht, verstrekt beurzen en verbindt onderzoekers vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines om tot nieuwe ideeën en interessante kennisuitwisseling te komen. 
Zo kijken onderzoekers binnen de sociale wetenschappen bijvoorbeeld naar het stemgedrag van Europeanen aangaande migratie en de heersende percepties rondom (im)migratie. Anouk Smeekes onderzoekt bijvoorbeeld de houding van mensen ten aanzien van immigranten en bestudeert Marcel Lubbers de invloed van rechts-radicalen op de integratie van immigranten. Ook doen rechts- en bestuurswetenschappers zoals Rianne Dekker en Ekaterina R. Rashkova onderzoek naar hoe migranten en vluchtelingen sociale media gebruiken, hoe overheden big data inzetten voor migratiemanagement en hoe migranten politiek betrokken raken in hun nieuwe land.