Enkele kritische opmerkingen over woke

De woke-beweging heeft in de Verenigde Staten in de laatste vijf jaar radicale veranderingen teweeg gebracht op universiteiten. Denk daarbij  bijvoorbeeld aan safe spaces, trigger warnings, dekolonisatie, diversiteitsfunctionarissen, genderneutrale toiletten, het verkondigen van  voornaamwoorden, het cancellen van sprekers, een groeiende lijst van onbespreekbare woorden en werken, ontslagen medewerkers, vergeefceremoniën voor de slavernij, en, in Canada, het verbranden van politiek incorrecte bibliotheekboeken in een ‘vuurzuivering ceremonie’.

In de VS is een cultuuroorlog gaande, en woke verandert het onderwijslandschap. Hier in Nederland begint het allemaal pas. Zijn wij voorbereid op wat er gaat komen? Willen we ons instituut radicaal veranderen aan de hand van deze nieuwe neomarxistische ideologie? Hoe besluiten we of dit de goede weg is? En wie neemt dit besluit?

Liberaal en democratisch
Het klassiek liberale en humanistische ideaal van een universiteit is dat het een wetenschappelijk instituut is dat ernaar streeft objectieve kennis te vergaren, zonder dat onderwerpen uitgesloten worden. Een instituut waar studenten leren over wetenschappelijke methoden en worden getraind in het kritisch denken.

Als instituut is de universiteit meritocratisch, liberaal en democratisch, wat betekent dat iedereen die instroomt, aangenomen wordt of promotie krijgt dat bereikt puur op basis van de kwaliteit van hun werk.

Een meritocratisch, liberaal en democratisch instituut nodigt iedereen die aan de voorwaarden voldoet uit zich aan te melden, en neemt de persoon met de meest relevante competenties aan.

Alle studenten die aan de basisvoorwaarden voldoen worden aangenomen. Achtergrond of geslacht maken niet uit. De universiteit moet zijn best doen om mensen met bijzondere behoeften te helpen.

Diversiteit van standpunten
Daarnaast zou de universiteit actief de diversiteit van standpunten moeten promoten. De universiteit is immers een plek waar debatten over wetenschappelijke en sociale problematiek gevoerd kunnen worden, ongeacht hoe controversieel deze zijn, en waar studenten gestimuleerd worden om kritisch na te denken.  

Studenten zouden niet beschermd moeten worden van controversiële ideeën, theorieën, literatuur en opinies. Ze moeten getraind worden om om te gaan met ideeën die mogelijk in strijd zijn met hun waarden of fundamentele ideeën.

Woke universiteit
Een woke universiteit ziet er heel anders uit. Woke is een onliberale, radicaal-linkse ideologie die streeft naar een bepaalde set van vaste uitkomsten. Een voorbeeld daarvan is dat men zegt dat de universiteit een wat de betreft de achtergrond van studenten en medewerkers een afspiegeling moet zijn van de maatschappij.

Volgens de woke-beweging zou de universiteit primair een safe space moeten zijn. De definitie van safe space is hier echter radicaal anders dan gewoonlijk. En dat geldt voor meer concepten in de woke-beweging. Volgens woke is een universiteit alleen een veilige leeromgeving als alles dat mogelijk een ongemakkelijke, emotionele respons bij iemand kan opleveren vermeden wordt, zoals bepaalde ideeën, literatuur, illustraties, personen, theorieën of onderwerpen. Een voorbeeld is het uitspreken van kritiek op religie, zoals de islam. Dat wordt al snel bestempeld als ‘islamofobie’.

Verlammende strategie
Het is goed om je bewust te zijn van een veelgebruikte verlammende strategie in de woke-beweging: de klacht dat de iemand met een afwijkende visie mensen ongemakkelijk, onveilig of emotioneel beledigd laat voelen.

Door dit argument te gebruiken wordt het steeds moeilijker om een kritisch gesprek te voeren. Het implementeren van een veilige leeromgeving betekent dan dat niemand ooit emotioneel getriggerd zou zijn. Daarbij gaat het voor woke om het tegemoet komen aan elke individuele klager.

Een veilige leeromgeving neigt in dat geval sterk  naar zelfcensuur, waarin docenten niet vrijuit spreken uit angst voor klachten naar het bestuur. Een veilige leeromgeving leidt tot cancelcultuur, en een eindeloze stroom van trigger warnings.

Woke is geen voorstander van de vrijheid van meningsuiting, maar eerder een poging om mensen zich aan een set van snel veranderende politiek correcte meningen te laten houden. Ook taalgebruik wordt door social justice warriors gecontroleerd. Eén verkeerd woord of een foute uitdrukking kan leiden tot een golf aan hatelijke reacties op social media.

Woke revolutie
Woke is overal en kan niet langer worden genegeerd. Wie nog niet woke is, gaat mee met de huidige woke-revolutie. En ja, het is een revolutie die de kernwaarden van de liberale democratie, wetenschap en zelfs objectiviteit betwist.

Ik geloof dat zulke sterke woorden gerechtvaardigd zijn, al zie ik ook dat woke ook goede aspecten heeft. De inzet van de woke-beweging voor bepaalde onderwerpen is lovenswaardig. Het streven om discriminatie te beëindigen en het promoten van gelijke kansen zodat iedereen volledig mee kan draaien in de maatschappij helpt om een fatsoenlijke samenleving te bouwen.

Maar de woke-beweging wil geen kleine veranderingen stapsgewijs om de onrechtvaardigheden in het systeem op te lossen. Ze willen een complete hervorming van het systeem in al zijn aspecten: instituten, taal en gedachten. Woke verandert het liberale systeem in een onliberaal kader.

Gevaarlijke intolerantie
Kortom, woke gebruikt de mantel van inclusiviteit en diversiteit om een gevaarlijk intolerante ideologie te promoten die de vrijheid van meningsuiting, academische vrijheid, wetenschappelijke objectiviteit en liberale democratie bedreigt.

Ik moedig je aan om woke te bestuderen, zowel de aanhangers als criticasters, en zelf tot een conclusie te komen. Door niets te doen, loop je het risico dat ons instituut op een dag fundamenteel veranderend is. Door niets te doen,  zul je merken dat binnenkort niet meer over argumenten gediscussieerd wordt, maar over wit zijn, en moet je jezelf verdedigen als niet-racistisch. Door niets te doen zul je alles moeten veranderen, waaronder jezelf.

Maar ik kan het natuurlijk fout hebben.   

Floris van den Berg schreef het boek Wokabulary, kritisch wokewoordenboek. Dat verscheen bij uitgeverij Aspekt. 19,95.

DUB vroeg Nina Köll, universitair docent bij Utrecht University College om een reactie te schrijven op deze opinie. Dit verhaal 'Cancelcultuur', wokeness', 'wokism'. Wat betekenen deze woorden echt?is te lezen op onze site. 

Lees ook onze twee achtergrondverhalen over woke, academische vrijheid en dialoog.