'Laat terreur je niet gek maken. Leef alsof er geen dreiging is'
Uit het nationaal vrijheidsonderzoek 2017 blijkt dat vier op de tien Nederlanders bang is voor een oorlog en zes op de tien voor een terreuraanslag. Ook studenten maken zich zorgen. Volgens terreurdeskundige en historicus aan de Universiteit Utrecht Jacco Pekelder is de kans op een aanslag reëel; het dreigingsniveau voor een aanslag in Nederland is nog steeds 4 op een schaal van 5, maar bang moet je volgens hem niet zijn.
Esmeralda (23) is vierdejaars student Psychologie en vermijdt plekken uit angst voor terreur. “Vroeger ging ik vaak naar festivals en concerten en dat doe ik nu minder uit angst voor een aanslag. Ook een sollicitatie op Utrecht Centraal heb ik op het nippertje afgezegd. Het risico dat daar iets gebeurt, is mij te groot.
"Mensen vinden het raar dat ik zo bang ben. Ik hoor zelf ook hoe belachelijk dit klinkt, maar door alle recente aanslagen ben ik een beetje paranoïde geworden. Mijn grootste angst is dat er opeens iemand staat met een bomvest of dat er een vrachtwagen op mij afkomt.
"Of ik vertrouwen heb dat het niet zover zal komen? Nee. Ik weet zeker dat er een terreuraanslag gaat komen, wat de veiligheidsdiensten ook doen om dit te voorkomen. Het feit dat het nog niet is gebeurd in Nederland, voedt de angstgevoelens.
"Mijn gevoel zegt me dat het in de toekomst gaat escaleren. Een wereldoorlog. Op grote schaal in ieder geval. Terreur gaat niet over; het moest eerst - helaas - flink misgaan voordat het overgaat. En ik ben bang dat ik erbij ga zijn als dat gebeurt.”
Om het grootste misverstand uit de lucht te helpen: Het idee dat we elk moment ‘in de val’ kunnen lopen van terroristen is hogelijk overdreven, zegt Pekelder. “Een vluchtige pas op Utrecht Centraal is nuttig als je de volgende trein wilt halen, niet vanwege angstgevoelens. Oplettendheid bij een verdacht pakketje mag dan weer wél. Wat verder helpt, is je bewust te worden van de impact van nieuws en social media.” Volgens Pekelder is dat de grootste voedingsbodem voor onze buitensporige angst.
Volgens de deskundige die vorig jaar de campagne Dare to be Grey initieerde met UU-studenten, betrekken we door de immense aanwezigheid van social media en nieuws gebeurtenissen sneller op onszelf. “Angst is precies de psychologische dynamiek die terroristen in gang willen zetten. Maar het is statistisch gezien niet waarschijnlijk op die fatale plek te zijn hoewel de kans op een aanslag in Nederland groot is. En al zou het reëel zijn, dan nog zou je ze het plezier niet moeten gunnen op die manier controle toe te staan op ons handelen. Terroristen willen met de dreiging van geweld ons handelen beïnvloeden. Het is alsof ze ons ketenen zonder aanwezig te zijn; wij doen dat echter zelf.”
Eefje (22) is derdejaars student Psychologie en is bang voor oorlog en terreur. Iets waar ze vroeger nooit bang voor was. “Dit is het Westen, een veilige plek, dacht ik toen. Nu check ik drie keer per dag het nieuws en ben ik extra alert op Utrecht Centraal of tijdens Koningsdag in Amsterdam. De angst voor een aanslag weerhoudt mij er niet van eropuit te gaan, maar als het alleen aan mij lag, zou ik het niet zo opzoeken.
“Waar ik het meest bang voor ben, is een nieuwe wereldoorlog met nucleaire wapens. Ik geloof niet dat mensen zo dom zijn ze ook echt te gebruiken, maar de dreigementen alleen al maken mij bang genoeg. Het gedrag van politici zoals Trump in deze kwestie is ook zo onvoorspelbaar.
“Iedere keer als ik het nieuws check, hoop ik dat er iets positiefs wordt gemeld. Ik zoek naar geruststelling die er niet is. Eigenlijk word ik er alleen maar bang van. Ik praat hierover veel met huisgenoten en goede vrienden. Zij zeggen: ‘maak je niet zo druk’. Ik sta er soms echt versteld van hoe nuchter mensen kunnen zijn. Dan denk ik: ben ik de enige die bang is?”
Het lastige aan terrorisme is dat het enerzijds voorspelbaar is en anderzijds zeer onvoorspelbaar, aldus Pekelder. Maar: “Het gevaar is heel klein dat mensen die jij kent daar mee te maken zullen krijgen. Wat dat betreft zijn er de laatste tijd niet zoveel aanslagen, hoewel het meer lijkt dan een tijdje geleden. Al met al vallen er niet heel veel doden bij aanslagen in Westerse landen.”
Volgens hem kun je beter zo leven alsof de dreiging nauwelijks reëel is. Het is heel goed om als je een verdacht pakketje ziet dat in de gaten te houden, maar trek je niks van de dreiging aan. Terroristen kiezen veelal een symbolisch doelwit uit waarmee zij iets duidelijk willen maken. Dat doen ze bijvoorbeeld door mensen uit te kiezen die symbool staan voor 'het kwaad’ in de wereld. Zij kiezen het moment waarop zij uit het ondergrondse opstaan en een daad plegen. Daar hebben wij weinig invloed op.”
Lammert (20) is student Fysiotherapie aan de Hogeschool Utrecht en volgt een minor aan de VU. Hij vraagt zich af wanneer Nederland aan de beurt is voor een aanslag. “Alle landen om ons heen zijn geraakt en wij niet. Het komt wel erg dichtbij.
"Ik denk niet veel aan terreurdreiging, op dagen als Koningsdag na of wanneer ik op Utrecht Centraal loop. Dan flitst het door mijn hoofd dat daar een terreuraanslag zou kunnen plaatsvinden, de kans is op dat soort locaties het grootst. Plekken vermijd ik desondanks niet. Maar toen mijn vriendin een tijd geleden naar Parijs wilde gaan, hoefde dat voor mij niet zo.
“Je druk maken over aanslagen heeft weinig zin, maar de kans op een aanslag is reëel; het level van terreurdreiging is dermate hoog dat experts zich zorgen maken. Tegelijkertijd heb ik veel vertrouwen in de Nederlandse veiligheidsdiensten. Ik zie het hier niet snel escaleren. Dat gevoel heb ik ook op basis van nieuwe ontwikkelingen op dit gebied. Ik hou me goed op de hoogte.
"En: arrestatieteams vind ik ook gewoon interessant. Ergens ben ik ook wel weer benieuwd hoe snel ze erbij zijn als er daadwerkelijk iets mis gaat.”
Het is volgens Jacco geen optie je te laten leiden door angst en actief plekken te vermijden. “Je komt dan in de sfeer terecht dat studenten misschien geweldige kansen voorbij laten gaan, omdat ze zich proberen in te dekken tegen een kans op een aanslag. Effectiever is het om in bed te blijven en niet deel te nemen aan het verkeer, iets waardoor veel meer mensen omkomen. Vanochtend nog werd ik bijna aangereden door een auto die wel wist waar de toeter zat, maar niet de rem. Ik snap die angst wel hoor: in het verkeer heb je het gevoel autonoom te bewegen en gevaren te voorzien, maar in werkelijkheid is dat niet zo. Zit jij braaf met twee handen aan het stuur dan kan iemand anders je alsnog aanrijden.”
Joris (23) doet een tussenjaar en heeft geschiedenis gestudeerd. Hij heeft zich aangesloten bij de anti-polarisatiebeweging Dare to be Grey (DTBG). Bang om slachtoffer te worden van terreur is hij niet. “Statistieken bewijzen dat het nog steeds gevaarlijker is de weg op te gaan dan een groot festival bij te wonen. Waar ik mij druk om maak zijn de verharde debatten en uitsluiting van bepaalde groepen die niets fout hebben gedaan maar in het verdomhoekje terechtkomen. Ik kreeg het gevoel hier iets aan te willen doen. Zo ben ik bij DTBG terechtgekomen. Op zoek naar het midden proberen we de uitsluiting tegen te gaan.
“Op dit moment menen twee groepen het recht te hebben op de waarheid wanneer er weer een aanslag is gepleegd: westerse nationalisten en terroristen. Zij dwingen de rest van de mensen - gematigde moslims of studenten zoals ik - een kant te kiezen. In een sfeer waarin beide kanten elkaar buitensluiten kan er alleen maar escalatie ontstaan. Dat geeft mij een ongemakkelijk gevoel en dat wil tegengaan."
“Ik hoop dat ik in mijn werk als onderzoeker de maatschappelijke impact kan hebben mensen te helpen hun angst voor terreur te laten inzien. Als tweede stap wil ik hen empowerment meegeven zodat ze de conclusie kunnen trekken zich niet gek te laten maken. Het is zaak soevereiniteit te herwinnen, zowel ten opzichte van terroristen als politici die daar misbruik van maken. Gun ze de kracht niet ons denken en doen te bepalen, dat vind ik heel belangrijk. Dare to be Grey laat zien dat je zelf wél een rol hebt in een crisis rond terrorisme. Je bent geen willoos schaap dat naar de slacht wordt gestuurd. Je hoeft niet alleen naar de overheid te kijken. Maak terrorisme zélf zinloos. Ontken het gevaar tegen beter weten in. En ga door met leven in vrijheid.”