Lustrumopera Thijl van Utrechtsch Studenten Concert: ‘Het is tijdloos actueel’

De komende dagen wordt voormalig vliegbasis Soesterberg omgetoverd tot het toneel voor de opera Thijl van het Utrechtsch Studenten Concert (USConcert). De vliegtuigen naast het Nationaal Militair Museum maken plaats voor 87 zeecontainers die dienen als decor voor de negentig orkestleden, honderdtwintig koorleden, acht professionele solisten en figuranten.

De opera over idealist Thijl Uilenspiegel ten tijde van de strijd tegen de Spaanse overheerser is van de Nederlandse componist Jan van Gilse. Hij schreef dit muziekstuk in 1940 toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Voor het USConcert kon beginnen met het instuderen van de muziek, moest eerst het manuscript worden ontcijferd. “We begonnen de opera in 2016 zonder muziek”, zegt voorzitter van de lustrumcommissie Jaap van Hellenberg Hubar over de grootste Nederlandse opera. Eerst moest het handgeschreven manuscript van Van Gilse in leesbare noten worden omgezet.

Dat was de eerste uitdaging, zegt Jaap. Het was een enorme klus, waar alle orkestleden anderhalf jaar mee bezig zijn geweest. "De manuren die in deze opgave zitten, zouden weleens in de honderdduizenden kunnen oplopen”, zegt dirigent Bas Pollard tijdens één van de orkestrepetities. "Wij doen, denk ik, nu eigenlijk het werk wat de componist zelf had willen doen, voordat hij stierf.”

De componist heeft twee jaar over het schrijven van Thijl gedaan. Van Gilse overleed in 1943 en heeft nooit de kans gehad om zijn eigen opera te horen. "Het enige dat je hebt, is schetsmateriaal," zegt Jaap. "En het handschrift van Van Gilse is heel moeilijk te ontcijferen. Iedereen die er een beetje verstand van heeft, zei dat het een onmogelijke opera was, maar daar werden wij juist door getriggerd." Dirigent Pollard vindt het vooral geweldig dat een dergelijk initiatief uit het orkest zelf komt.

Thematiek van alle tijden
Het USConcert tijdens een uitvoering in het Concertgebouw, foto Milagro Elstak

Het USConcert is het oudste studentensymfonieorkest van Nederland en bestaat nu 195 jaar. Het orkest bestaat uit een groep van ongeveer 90 Utrechtse studenten die in hun vrije tijd muziek maakt. Sinds 1993 voert het studentensymfonieorkest elk lustrumjaar een grootschalige operaproductie uit. In 2013 was dat Das Rheingold dat opgevoerd werd in een rijnaak. Dit jaar dus het muziekspektakel over de volksheld Thijl Uilenspiegel die leefde aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog.

De opera Thijl is slechts één keer eerder in productie geweest, dat was tijdens het Holland Festival in 1980. Daar werden de scènes beeldend voorgelezen en was er geen muziek. Verder is er nooit meer iets met dit werk van Van Gilse gedaan. Zonde, vindt iedereen die meewerkt aan de productie. De muziek en de thematiek zijn van alle tijden.

"De opera maakt die oorlog heel aanschouwelijk en begrijpelijk," zegt regisseur Wim Trompert. "Je ziet precies welke spanningsvelden er toen en bij iedere oorlog leven." Pollard vult aan: “Wat ik mooi vind aan de opera Thijl zijn de diepere lagen in het stuk en dat de hoofdpersoon een soort verpersoonlijking van de vrijheid wordt. Het gevoel van godsdienstvrijheid, rechtvaardigheid, menswaarde, dat die thema's iedere keer terugkomen."

De zweem van 'elitariteit' doorbreken
Artist Impression van het decor van Thijl, Eric Goossens

Er werken in totaal zo’n driehonderd mensen mee aan de productie. Naast de musici en zangers zijn er ook veel mensen achter de schermen aan de slag.  Zoals het artistieke team dat zich met de aankleding van het verhaal bezighoudt.

Zo wordt het decor vormgegeven door zeecontainers en stelt het grondplan voor van de oude Vlaamse stad Damme, compleet met bastions en bolwerken. Op de achtergrond is een skyline van de middeleeuwse plaats te zien. Aan het begin van het stuk staat deze er nog in volle glorie, maar naarmate het verhaal vordert, gaat er steeds weer een stukje verloren. "Het decor is voor een groot deel een echt zandkasteel," zegt regisseur Wim Trompert. 

De voorstelling wordt gehouden naast het Nationaal Militair Museum waar op dit moment de tentoonstelling Willem te zien is, over de jonge Willem van Oranje aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Omdat de opera en de tentoonstelling zo bij elkaar passen, kan je met het ticket voor de opera ook de tentoonstelling bezoeken. 

Het USConcert wil met de opera nog een verbinding creëren. "Opera heeft een soort zweem van elitairiteit en gepensioneerdheid om zich heen," zegt Jaap. "Dat willen wij graag doorbreken door ons programma in een festivalcontext te plaatsen. Dat zou weleens een brug kunnen slaan tussen jong en oud."

Naast de tentoonstelling en natuurlijk de opera zelf, is er daarom een festivalprogramma ontwikkeld. Rond het Nationaal Militair Museum zal een evenement plaatsvinden met foodtrucks en muziek, maar ook met debatten met sprekers die de thematiek van de opera verder uitwerken. Eén van hen is  historicus Maarten Prak van de UU komt spreken tijdens het festival.

Thijl is vanaf 30 juni tot en met 17 juli negen keer te zien op de voormalige vliegbasis Soesterberg. De kaartverkoop is inmiddels gestart. De prijzen variëren tussen de 33 en 75 euro, voor jongeren en studenten tussen de 17 en 59 euro. Kijk voor meer informatie op www.thijl2018.nl.