Marjan Oudeman: 'Ik blijf altijd ambassadeur van de Universiteit Utrecht'

Verbazing overheerste toen de Raad van Toezicht vijf jaar geleden bekend maakte dat Marjan Oudeman collegevoorzitter Yvonne van Rooy opvolgt. Oudeman  had een topfunctie bij AkzoNobel met een daarbij behorend topsalaris. Daarvoor had ze vele jaren gewerkt bij de hoogovens van Corus. Waarom stapt iemand uit het bedrijfsleven over naar de universiteit? Kent ze die wereld wel voldoende?

De gemene delers met het bedrijfsleven
Het waren enkele zorgen die naar voren kwamen in de brieven die DUB aan een aantal UU’ers vroeg te schrijven toen Oudeman in dienst was. “Gaat u ons studenten nu behandelen als koekjes op de lopende band?”, vroeg Alexander Beunder van de Kritische Studenten Utrecht zich af.  “U weet toch wel dat eindproduct en managementmodel bij een universiteit sterker met elkaar verbonden zijn dan bij de bedrijven waar u tot nu toe gewerkt hebt”, schreef hoogleraar Biomedische wetenschappen Dop Bär.

Maar de komst van een topper uit het bedrijfsleven werd niet alleen als negatief gezien. “Ik hoop dat u met een frisse blik uw maatschappelijke avontuur aangaat”, schreven zowel student Max Patelski als decaan Geneeskunde Frank Miedema.

In het eerste interview met DUB zei Oudeman dat de universiteit weliswaar geen commercieel bedrijf is, maar dat er wel veel gemene delers zijn. "Om te zorgen voor kwalitatief goed onderwijs en onderzoek, moet je nadenken over de toekomstrichting, moet je een strategie bedenken om die doelstelling te halen en te toetsen. Dat is vergelijkbaar met een strategieproces in het bedrijfsleven.”

“En zo denk ik er nog altijd over”, zegt Oudeman in haar werkkamer, enkele weken voor haar afscheid. “Net als de universiteit moet een bedrijf midden in de samenleving staan. Je moet weten wat er speelt en waar de samenleving behoefte aan heeft. Voor een bedrijf zal dat leiden tot continuïteit en economisch gewin, voor een universiteit leidt dat tot meer impact. De manier waarop je dit bereikt, is niet wezenlijk verschillend. Kijk hoe bedrijven maatschappelijk verantwoord ondernemen en daarbij duurzaamheid hoog in het vaandel dragen. Zo kijken wij als universiteit naar de kennis waaraan behoefte is, doen we daar onderzoek naar en leiden we een nieuwe generatie op. Dat is onze maatschappelijke bijdrage.”

Profiteren van het Oudeman-netwerk
Oudeman vertelt dat de overgang van het bedrijfsleven naar de universiteit wel wennen was in het begin. “Het is toch een andere, complexe wereld, maar mensen zijn mensen. In beide werelden moet je ze met elkaar verbinden. Ja, het bedrijfsleven wordt strakker aangestuurd, maar de kracht van de universiteit is dat je samen de kaders bepaalt. Je biedt dan de professionals ruimte om die uit te werken, zowel in het onderwijs als in het onderzoek.”

Binnen de universiteit werkte ze aan het aanhalen van de banden tussen disciplines. Maar ze wil ook naar buiten kijken. "Zoek het contact met maatschappelijke organisaties of met het bedrijfsleven.“

“Wij gaan het old-boys-netwerk vervangen door het Oudeman-netwerk”, grapte Dop Bär vier jaar geleden in zijn brief. Haar netwerk was één van de redenen voor de Raad van Toezicht om haar binnen te halen. Haar contacten met het bedrijfsleven die ze onder meer onderhield met tal van commissariaten, leidde soms tot discussie over de hoeveelheid bijbanen die een univsiteitsbestuurder kan hebben, maar de UU heeft daar ook van geprofiteerd.

Een voorbeeld daarvan is de oprichting van het Advanced Research Center Chemical Building Blocks Consortium (ARC CBBC), een samenwerkingsverband tussen de universiteiten van Utrecht, Eindhoven en Groningen enerzijds met anderzijds AkzoNobel, Basf, Shell, het Ministerie van Economische Zaken, de Topsector Chemie en onderzoeksorganisatie NWO.  Oudeman: “Hier werken universiteiten, bedrijfsleven en overheid op baanbrekende wijze samen aan de verduurzaming van de chemie.” Een ander voorbeeld is de samenwerking met de University of Toronto en de Chinese University of Hong Kong.

Meer bekendheid voor de medezeggenschap
Kenmerkend voor de afgelopen vier jaar waren de heftige bestuursperikelen in Amsterdam, de discussie over rendementsdenken in het onderwijs en de Haagse beslissing over de studiefinanciering. De situatie in Utrecht bleef er rustig onder. “Onze ervaringen met de collegevoorzitter zijn positief”, zegt Fred Toppen, voorzitter van de Universiteitsraad. “Zij heeft meegedacht hoe we de medezeggenschap meer bekendheid en erkenning kunnen geven als lid van de Taskforce Medezeggenschap.”

In zijn brief had Toppen de collegevoorzitter opgeroepen om medewerkers te stimuleren hun talent in te zetten voor het algemeen belang. Dat heeft Oudeman volgens Toppen goed gedaan. “Het enige kritiekpunt is wel dat het bestuur terughoudend is in het openbaar maken van plannen. Veel gebeurde achter gesloten deuren, zoals toen de universiteit samenwerking zocht met onderzoeksinstituut Nioz. Dat is niet transparant.”

“Wij wilden de medezeggenschap in veel zaken meenemen, maar als je nog in onderhandeling bent kan dat niet openbaar”, antwoordt Oudeman. Ze zegt dat ze vooral gestreefd heeft naar een open debat. “Toen het Maagdenhuis in Amsterdam bezet was, was mijn voornaamste zorg hoe we als bestuur in gesprek konden blijven met studenten en medewerkers. Daarom hebben we ook het initiatief genomen voor het debat. En daarbij hebben we ook goed geluisterd en gekeken hoe we de zorgen, bijvoorbeeld over werkdruk, konden meenemen.”

Het was ook Oudeman die bij de totstandkoming van het Strategisch Plan zorgde voor vele sessies waarin iedereen van de UU die wilde meedenken over de toekomst van de universiteit daar de ruimte voor kreeg. Het resultaat is een plan waarop de UU volgens haar trots mag zijn.

Druk op studenten is toegenomen
Bij haar komst vroegen verschillende studenten om ruimte voor zelfontplooiing. “Studeren is meer dan alleen zo snel mogelijk je vakken afronden”, schrijft Leonie van der Velden, de toenmalige voorzitter van studentenorganisatie Vidius. Met name door de studiedruk dreigde de student weinig tijd meer te hebben voor het studentenleven.  

Dat de druk op studenten toeneemt, zag ze bij haar aantreden aan haar eigen studerende kinderen. Nu zegt ze over de Utrechtse student: “Ik ben verrast hoe goed geïnformeerd, geïnteresseerd en betrokken ze zijn. Dit is een generatie waar we trots op kunnen zijn. Zo kreeg ik hier bijvoorbeeld een groep geneeskundestudenten op bezoek die kritisch waren op de eigen opleiding. Ze wilden meer ruimte voor een multidisciplinair honoursonderwijs en ze hebben een eigen programma opgezet.”

De discussie over misstanden binnen de studentenverenigingen volgt ze op afstand. “Binnen elke vereniging gebeurt wel eens iets dat niet goed is. Wij moeten met elkaar doen wat we kunnen om misstanden te voorkomen en er op goede wijze op reageren als er toch iets misgaat. De afspraken die wij met de UIT maken, werken heel goed.”

Meer kwaliteit en impact, minder kwantiteit
“Ga niet voor de hoogste klassering in de ranking. Zeg niet dat alle wetenschappers excellent moeten zijn en voorkom de publicatiedruk”, schreef sociaalwetenschapper Ruud Abma vier jaar geleden. “Leg meer nadruk op de maatschappelijke rol van de universiteit”, meende Frank Miedema. “Zie de universiteit als een community en laat aan de maatschappij zien wat je te bieden hebt”, vulde Monique Mourits van het Universiteitsmuseum aan.

Frank Miedema ziet dat Marjan Oudeman op dat gebied haar sporen heeft verdiend. Hij noemt met name het idee van de multidisciplinaire hub’s, werkplaatsen waar wetenschappers samenwerken met maatschappelijke organisaties, een uniek en prachtig initiatief.

“Toen ik kwam, sprak iedereen over valorisatie”, zegt Oudeman. “Maar niemand wist exact wat er onder verstaan werd. Dat hebben we eerst duidelijk gemaakt. Ik hanteer nu graag het begrip impact. Dat kan een ontdekking zijn waar de wereld wat aan heeft, en een optreden van Beatrice de Graaf bij De Wereld Draait Door. Ik ben ook blij dat in het strategisch plan staat dat iedere student tijdens zijn studie met duurzaamheid te maken moet krijgen.“

Een aantal van de brievenschrijvers van toen constateert dat de collegevoorzitter minder zichtbaar is geweest in discussies over de rol van de universiteit. De rector was, onder meer met zijn boek Haalt de universiteit 2040?, vaker in het nieuws. Marjan Oudeman stelt dat ze zelf misschien niet zo vaak op de voorgrond is getreden, maar dat er wel degelijk keuzes zijn gemaakt. “Wij hebben als bestuur de afgelopen periode samen de keuze gemaakt voor kwaliteit boven kwantiteit.  Dan heb je het over minder publicatiedruk als de kwaliteit in het geding komt. En ook over kleinschalig onderwijs.”

Voor altijd ambassadeur
Marjan Oudeman draagt na vier jaar tijd het stokje over. Aan wie is nog niet bekend. “Het werk is nooit af, maar ik heb de hoop dat ik wel mijn bijdrage heb kunnen leveren. Ik zie dat faculteiten bezig zijn met de uitwerking van het strategisch plan en dat vind ik mooi. Thema’s als internationalisering, duurzaamheid en diversiteit zijn binnen de universiteit meer gaan leven en ik verwacht dat de komende tijd nog veel meer stappen gezet gaan worden.”

Oudeman had kunnen gaan voor een verlenging van vier jaar, maar koos ervoor haar termijn niet te verlengen. “Met pijn in mijn hart”, zegt ze. Wat zeker heeft meegespeeld is de terugkerende discussie over declaraties en vergoedingen. “De macht van de publieke opinie en de dagelijkse grillen van de politiek beïnvloeden straks uw handelen”, waarschuwde Max Patelski. Oudeman heeft zich verbaasd over de manier waarop media verhalen schreven over declaraties van bestuurders die suggereren dat bestuurders alleen maar uit zijn op eigen gewin. Op een gegeven moment stonden er zelfs journalisten te posten bij haar auto. “Waarom kunnen mensen niet kijken naar het werk dat je verricht? Ik heb het idee dat er in de media weinig waardering is voor bestuursfunctie van complexe organisaties als de universiteit. Wij hebben ons aan de bestaande afspraken gehouden. Er is sprake van een polarisatie in de media waarbij zaken uit hun verband worden gerukt.”

Oudeman praat dan ook niet graag over dit thema. Ze kijkt liever naar de zaken die voldoening gaven. De vele interessante ontmoetingen met actieve studenten en talentvolle wetenschappers. De samenwerking met haar collega’s in het College van Bestuur en de decanen die ze inspirerend noemt.

“Ik heb enorm genoten van deze periode. En in de loop van de vier jaar heb ik het verhaal van de UU steeds beter leren vertellen. Het is ook echt mijn verhaal geworden. Ik zal altijd een ambassadeur van de Universiteit Utrecht blijven.”

Oudeman heeft nog geen andere baan, maar ze wil zich bezighouden met de samenwerking tussen bedrijven en maatschappelijke organisaties. “Ik denk dat ik vanuit een andere rol nog beter mijn steentje kan bijdragen.”