Onzekere studenten zoeken houvast bij eerste stappen op de arbeidsmarkt

Utrechtse studenten willen in hun eerste baan graag aardige collega’s met wie ze aan een maatschappelijk relevant vraagstuk kunnen werken. Dat beeld komt naar voren uit een grafiek op de website van Career Services, het onderdeel van de UU dat studenten begeleidt bij hun loopbaanvoorbereiding.

De grafiek (zie ook hieronder) is een weergave van de ‘werkwaardentests’ die 2328 Utrechtse studenten de afgelopen twee jaar invulden om zich voor te bereiden op de overgang van studie naar werk. Uit de antwoorden blijkt dat ‘relaties op het werk’ en ‘altruïsme’ bovenaan staan op het verlanglijstje voor de eerste baan na het afstuderen. De hoogte van het salaris of de zekerheid van een vaste aanstelling vinden studenten nu nog van minder belang.

Wat verder opvalt zijn de relatief hoge waarderingen voor ‘structuur’, maar vooral ook de minder hoge waarderingen voor ‘autonomie’ en ‘creativiteit’. Je zou wellicht verwachten dat academisch opgeleiden juist veel behoefte aan vrijheid zouden hebben.

“Het lijkt op de blauwdruk van een traineeship”, zegt hoofd Career Services Arjen van Vliet over de gemiddelde scores. “Studenten werken in hun eerste baan naar mijn idee het liefst binnen een duidelijke structuur waarin het duidelijk is wat er van hen verwacht wordt en waarin ze zichzelf geleidelijk kunnen ontwikkelen.”

Het is een beeld dat USBO-docent en HR-deskundige Jasmijn van Harten herkent: “De overgang van de universiteit naar de eerste baan is een heel onzekere fase. In eerste instantie lijkt het misschien wat gek dat studenten zo weinig waarde hechten aan autonomie of zeggenschap over het eigen werk, maar studenten denken dat ze begeleiding nodig hebben bij de eerste stappen op onbekend terrein. Ik denk dat studenten dát bedoelen met structuur. Het liefst hebben ze een mentor die weet wat het vak vraagt en hen verder kan helpen.”

Volgens Van Harten tonen studenten met hun wensen realiteitszin. “Uit een afstudeeronderzoek van een student van de master Human Resources Management van Bestuurs- en Organisatiewetenschap naar de werkdruk bij artsen in opleiding bleek dat de grootste stress juist werd veroorzaakt door taken waar ze niet voor waren opgeleid. Dan gaat het bijvoorbeeld om contacten leggen met collega’s en administratieve taken, dingen die je echt al doende moet leren. Die jonge artsen hadden moeite met wat we ‘newcomer adjustment’ noemen. Dan kun je wel wat steun gebruiken.” 

In het onderzoek dat voor Career Services is ook een vergelijking gemaakt tussen de oordelen van mannen en vrouwen in de werkwaardentest. Daaruit komt een vrij rolbevestigend beeld naar voren. Vrouwen hechten meer waarde aan  ‘relaties op het werk’, ‘altruïsme’ en ‘balans werk/privé’ dan mannen. Die vinden ‘financiële beloning en ‘prestige’ belangrijker. Van Harten: “Dat verschil is ook wel bekend uit andere onderzoeken naar werkwaarden. Het is wel erg opvallend dat die verschillen al op deze leeftijd zo duidelijk zijn. Dit zijn grotendeels jonge vrouwelijke studenten zonder kinderen of zorgtaken.”

Ook de scores van studenten van verschillende faculteiten geven op veel aspecten een enigszins clichématige indruk. Bij studenten Sociale Wetenschappen schiet het balkje ‘altruïsme’ in de grafiek omhoog. Bij studenten van de Rebo-faculteit de balkjes van ‘prestige’ en ‘prestaties’. Maar er blijft ook nog heel wat te gissen en te interpreteren; waarom vinden studenten Diergeneeskunde structuur en zekerheid zo van belang bijvoorbeeld? Klopt dat met hun toekomstperspectief waarin ze vaak een eigen praktijk beginnen?

Van Harten vraagt zich af hoe representatief de geschetste uitkomsten zijn. “Bij mijn faculteit Rebo gaat het om iets meer dan honderd studenten. Dat vind ik weinig. En dan is het nog de vraag van welk departement die komen. Dat rechtenstudenten die de advocatuur in willen het ‘prestige’ van een kantoor belangrijk vinden, kan ik me voorstellen. Maar dat geldt minder voor studenten Bestuurs- en Organisatiewetenschap, vermoed ik. Die gaan vaak in de publieke sector werken.”

Hoofd Arjen van Vliet erkent dat dergelijke aanmerkingen mogelijk zijn. Toch denkt hij dat de totale onderzoeksgroep een redelijke weergave is van de gemiddelde Utrechtse student. Behalve door meer dan duizend studenten die zich melden voor een cursus bij Career Services werd de test ingevuld door vrijwel alle masterstudenten van Sociale Wetenschappen, ook meer dan duizend. Dat leverde overigens wel een scheve verdeling op tussen het percentage mannen (20 procent) en vrouwen (80 procent) onder de deelnemers.

Van Vliet benadrukt dat hij geen onderzoeksexpert is. Hij wil de data vooral gebruiken om studenten die aankloppen bij Career Services na te laten denken over hun eigen voorkeuren.  “In die lage score voor autonomie schuilt bijvoorbeeld misschien wel een risico. Kun je wel goed aangeven wat je zelf wilt en wat voor jou goed werkt? Als dat niet zo is, dan ligt een mindere klik met je baan misschien op de loer.”

Tegelijkertijd wijst Van Vliet zijn cursisten erop dat hun werkwaarden niet altijd overeen zullen komen met wat werkgevers zoeken. “Van die kant hoor je soms dat ze juist eigenzinnige mensen zoeken die vanuit hun kennis durven mee te denken, suggesties durven te doen en het voortouw durven te nemen. Het is belangrijk dat studenten hierover nadenken en kunnen aangeven op welke manier zij denken te voldoen aan deze wensen van de werkgever.”

Ook Van Harten denkt dat het invullen van een werkwaardentest studenten kan helpen in hun loopbaanoriëntatie. “Veel afgestudeerden hebben de neiging om te solliciteren op de banen die passen bij hun studie. Maar het gaat er niet alleen om wat je kunt, maar ook om wat je wilt. Als je die twee kunt matchen, dan is de kans het grootste dat je gelukkig wordt in je werk.”

Toch plaatst ze ook kanttekeningen. “Het blijft allemaal wel erg abstract. Snappen studenten zonder echte werkervaring wel wat er met die waarden bedoeld wordt. Ik vraag me af wat ze als referentiekader gebruiken? Stages? Bijbanen? Aan Career Services de taak om dat goed te duiden en studenten daarbij te helpen.”