Reeks Science & Fiction over maatschappelijke kloof begint met gitzwarte film

“Met deze filmreeks proberen wij op een creatieve manier mensen aan het denken te zetten”,  vertelt Gert den Toom, communicatieadviseur van het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO). “Daarom laten we mensen ook juist geen documentaires kijken, maar echte speelfilms. Zo heb je twee vliegen in een klap: mensen worden vermaakt en ze leren er wat van.”

In eerdere edities van Science & Fiction werden onderwerpen als integriteit, verantwoordelijkheid en burgerschap aangesneden. Het departement wil hiermee mensen bij actuele maatschappelijke thema's betrekken. Na afloop van de filmvoorstelling is er gelegenheid om de film in discussie te gaan. Den Toom: “Dit heeft in het verleden wel eens tot verhitte discussies geleid over bijvoorbeeld euthanasie.”

Deze keer is het thema Mind the gap. Op het programma staan films die gaan over de kloof tussen arm en rijk, tussen burger en politiek, of die binnen families. De vierdelige filmreeks werd 16 mei afgetrapt met de Russische film Elena. In deze film waren verschillende kloven zichtbaar. De film ging over de kloof tussen mensen met en zonder geld, tussen ouder en kind en die tussen aangetrouwde en bloedverwante familie.

De relatie tussen moeder en zoon is kil
De film gaat over Elena, een verpleegkundige en moeder van Sergey, haar werkloze zoon uit een vorig huwelijk.  Elena stopt Sergey regelmatig een handvol geldbiljetten toe die afkomstig is van haar partner Vladimir, een rijke zakenman met een vlekkeloze auto en een luxe appartement waar Sergey met zijn vrouw en twee kinderen gemakkelijk bij zou passen.

De relatie tussen moeder en zoon is kil en lijkt alleen te draaien om geld. Sergey slaat tijdens hun gesprekken het ene na het andere flesje bier achterover slaat. Hij vraagt zijn moeder voortdurend om meer geld om zijn opstandige zoon Sasha, die continu in de problemen komt door vechtpartijen, naar de universiteit te kunnen sturen zodat hij niet in het leger terecht komt.

In de film draait het vooral om de familierelaties. Vladimir is resoluut: waarom zou hij moeten zorgen voor haar armoedzaaier van een zoon? Waarom zoekt die jongen niet gewoon werk? Hij is daarentegen wel bereid zijn van hem vervreemde dochter Katia een helpende hand te bieden, terwijl zij volgens Elena verwend is en niet met geld kan omgaan.

De liefde voor de eigen familie gaat boven alles. Bij Elena gaat het zo ver dat ze op koelbloedige wijze Vladimir ombrengt door een handvol viagra pillen bij zijn medicijnen stopt. Zo wil ze voorkomen dat Vladimir in zijn testament vastlegt dat hij alles aan zijn dochter wil nalaten. Doordat al zijn bezit nu gelijk verdeeld wordt tussen Elena en Katia kan Sergey met zijn gezin in Vladimir's extravagante appartement komen wonen en Sasha toch gaan studeren.

De vraag die na afloop van de film overblijft, is of al dit geld uiteindelijk een verschil gaat maken aan hun situatie. Er verandert wezenlijk niets. Sasha blijft zich maar wat graag in de nesten werken, Sergey gaat door met drinken en er is inmiddels alweer een derde kind op weg. Hun leven gaat dus weer op dezelfde manier verder: de kloven lijken onoverbrugbaar.

Gitzwart en emotieloos
“De thema's uit de film zijn universeel en komen ook in Nederland voor, maar in deze film zie je wel dat de Russische samenleving meest vastzit dan de Nederlandse”, aldus hoogleraar arbeidseconomie Joop Schippers die deze keer een korte uitleg geeft over de thematiek van de film. Getoonde dilemma’s zijn volgens hem herkenbaar: hoe ver moeten ouders gaan in het ondersteunen van hun kinderen? Hoe solidair is de samenleving en met wie, hoeveel solidariteit is er tussen familie, generaties, enzovoort? Bestaat er een recht op voortplanting?

Maar als je kijkt naar de kloof tussen arm en rijk, is het in Rusland moeilijk die te overbruggen dan in Nederland. “Nederland is een egalitair land waar meer kansen bestaan om je omhoog te werken. In Rusland is eerder sprake van een neerwaartse mobiliteit. Je blijft vastzitten in je achtergrond, ook al krijg je meer geld. Dat heeft te maken met het ontbreken van gevoelens van solidariteit en het minder belang hechten aan ‘collectieve goederen’ zoals elektriciteit of de bereidheid belasting te betalen voor het algemeen belang.”

Het publiek toonde zich na het zien van de film onthutst. Een mevrouw vroeg zelfs op licht beschuldigende toon waarom de organisatie voor deze film had gekozen. “Hij is gitzwart, biedt geen hoop en de mensen zijn allemaal emotieloos.” De conclusie was dat de zorg voor de familie gezien werd als een plicht. Je doet het omdat het moet, niet uit liefde.   

Voor wie dus graag een avondje aan het denken gezet wil worden over kloven in de samenleving en in hoeverre ze daadwerkelijk bestaan: kaarten voor Science & Fiction: Mind the Gap zijn verkrijgbaar op de site en aan de kassa van het Louis Hartlooper Complex. De andere drie films die op het programma staan zijn:

• 30 mei: Looking for Eric (Ken Loach, 2009)
  Hoogleraar Bestuurskunde Mark Bovens zal bij deze film een inleiding geven over de kloof tussen hoger en lager opgeleiden.
• 13 juni: Welcome (Philippe Lioret, 2009)
  Karin Geuijen vertelt bij deze film wat over de toenemende polarisatie in maatschappelijke discussies., zoals bij het vluchtelingenvraagstuk.
• 4 juli: Pride (Matthew Warchus, 2014)
  Kim Putters, directeur van het  stelt dat er geen sprake is van één bepaalde kloof maar van meerdere met de tijd veranderende scheidslijnen in de samenleving.