Studente ontdekt in literatuur waarom travestie was geaccepteerd in de middeleeuwen

In middeleeuwse literatuur komt travestie heel veel voor. Maar in het dagelijkse leven werd het meestal veroordeeld. Hoe kan dat? Debbie Kerkhof (master Middeleeuwen en Renaissance studies) vond het antwoord tijdens haar afstudeeronderzoek.“In een historisch geschrift vond ik een verslag van een rechtszaak tegen een Engelse prostitué genaamd John Rykener. Hij regelde mannelijke klanten wanneer hij verkleed was als vrouw. Als man wierf hij vrouwelijke klanten”, zegt de inmiddels afgestudeerde Debbie Kerkhof (27). “John stond niet terecht voor travestie, maar voor sodomie.” In het rechtbankverslag wordt zijn vermomming wel verworpen, zegt ze, zoals in praktisch alle non-fictionele teksten uit de middeleeuwen. “Opmerkelijk, want in veel literaire teksten wordt travestie wél geaccepteerd.”Het intrigeerde haar en ze besloot er haar masterscriptie over te schrijven. Ze kreeg er een 7,5 voor en mag als bekroning op het scriptieproces in het voorjaar afreizen naar een universiteit in de VS om daar op een academisch congres over de middeleeuwen een presentatie over haar scriptieonderwerp te geven.Je beschrijft in je scriptie een aantal gevallen van travestie in de middeleeuwen. Hoe vaak kwam travestie voor?“Dat het in werkelijkheid voorkwam staat vast. Maar hoe vaak precies? Dat is niet bekend. In, voornamelijk fictionele, teksten uit die tijd zijn talloze voorbeelden te vinden. Zoveel zelfs dat ik ze niet allemaal kon behandelen. Historische geschriften uit de middeleeuwen maken er echter slechts enkele malen melding van. Maar omdat het in de literatuur zó vaak voorkomt, is het aannemelijk dat het in werkelijkheid ook vaker gebeurde.”Doen de travestieten in de middeleeuwse literatuur zich voor als iemand van het andere geslacht uit seksuele opwinding of omdat ze transseksuele gevoelens hadden? “In de regel was travestie slechts een middel om een ander doel te dienen. Zo is er een vrouwelijk karakter genaamd Silence die zich verkleedde als man om aanspraak te kunnen maken op een erfenis, aangezien zij daarvoor als vrouw  was uitgesloten. Ook zijn er verhalen van heiligen die zich voordeden als iemand van het andere geslacht. Zo konden ze zichzelf verborgen houden in een klooster om bijvoorbeeld vervolging te voorkomen. Soms is er ook een seksueel motief, maar op een andere manier dan in jouw vraag. In Le Roman de Silence bijvoorbeeld is er een man die zich gek genoeg voordoet als een non om een overspelige affaire te beginnen met een koningin.”Je hebt onderzocht hoe het kan dat er zo’n grote discrepantie is tussen het vóórkomen van travestie in de literatuur en de verachting van travestieten in de werkelijkheid…“Dat klopt. Het verbaasde mij dat fictionele teksten met travestieten erin heel populair waren en lezers dus kennelijk niet vielen over de travestie daarin. Terwijl kerk en maatschappij tegen waren. In die tijd waren kleren in hoge mate gereguleerd en als mensen die regels niet naleefden, werd dat gezien als schadelijk voor het functioneren van de maatschappij. Met name als mannen dat deden, omdat God de man zou hebben gemaakt naar zijn gelijkenis. De grootste tegenstander van travestie was de vooraanstaande geestelijke Bernardus van Clairvaux.“Om te onderzoeken waar dat verschil tussen de acceptatie in fictionele literatuur enerzijds en de afwijzing tussen kerk en maatschappij anderzijds vandaan komt, heb ik zes literaire teksten, twee theologische kritieken en vier geschiedkundige stukken onderzocht. Alle bestudeerde karakters – fictioneel of werkelijk bestaand – zijn Duits, Frans of Engels en komen uit de twaalfde  tot de vijftiende eeuw.”En wat is je conclusie?“Kerk en maatschappij waren tegen travestie, maar werd getolereerd als de travestie voldeed aan bepaalde eisen. De intentie is veruit de belangrijkste. Als travestie de beste manier is om een probleem op te lossen, wordt het verkleden als iets goeds gezien door de auteurs en de karakters. Zoals in het geval van de vrouw Silence die haar rechtmatige erfenis wilde behouden of Yde die gekleed als man moest vluchten om seks met haar vader te voorkomen.  Als het de intentie is om mensen te misleiden en de travestie bijvoorbeeld wordt gebruikt voor prostitutie, wordt het negatief beschreven in de teksten.”Wat hebben we er anno 2014 aan om te weten hoe men in de middeleeuwen tegen travestie aankeek?“Het onderzoeken van travestie in teksten uit de middeleeuwen is een mooie manier om uit te vinden hoe men in die tijd tegen gender en seksualiteit aankeek. Bepaalde achterhaalde denkbeelden die nu nog aanwezig zijn in de maatschappij, dateren uit die tijd. We kunnen alleen verder komen als we weten dat die denkbeelden daar hun oorsprong hebben. Tijdens het schrijven van mijn scriptie bijvoorbeeld, zag ik Todd Akin, een kandidaat voor de Amerikaanse senaatsverkiezing op tv. Hij beweerde dat wanneer  een vrouw verkracht wordt, ze haar lichaam kan afsluiten om niet zwanger te worden. Daar heb ik het een en ander over gelezen tijdens mijn onderzoek. Mensen geloofden dat namelijk in de middeleeuwen en helaas denken sommige Amerikanen dit dus nog steeds. Misschien is het wishful thinking, maar hopelijk zijn mensen eerder bereid hun gedateerde denkbeelden bij te stellen als ze beseffen dat die stammen uit de middeleeuwen.”Je komt uit Canada en je woont nu ook weer in Canada. Waarom wilde je je master in Utrecht doen?“De reputatie van de master Middeleeuwen en Renaissance Studies in Utrecht is uitstekend. Canada heeft ook goede masters op dit vlak, maar het grote voordeel van Nederland is dat teksten uit de middeleeuwen en onderzoeken daarover voorhanden zijn. Mijn scriptie had ik simpelweg niet in Canada kunnen schrijven.“Daarnaast was ik benieuwd naar het land waar mijn wortels liggen en waar nog veel familie woont. Naast een Canadees, heb ik namelijk ook een Nederlands paspoort. Mijn ouders zijn allebei geboren in Nederland, maar in de jaren 50 zijn mijn beide opa’s met hun gezin naar Canada verhuisd. In Nederland konden ze geen landbouwgrond vinden. Mijn opa’s gingen allebei wonen in een Nederlandse gemeenschap vlakbij Toronto, waar zo goed als iedereen Nederlandse roots heeft. Geen toeval dus, dat mijn beide ouders Nederlands zijn. Toen ik in Nederland kwam wonen, viel veel op zijn plaats. Zoals de oliebollen die we eten met Oud & Nieuw en het feit dat Nederlandse koppen koffie naar Canadese maatstaven heel klein zijn.”Wilde je eigenlijk niet in Nederland blijven?“Ik houd van Nederland en vond het heel moeilijk om weer te vertrekken! Maar ik wil bij een uitgeverij werken en daarvoor is mijn Nederlands niet goed genoeg. Anders was ik gebleven. Ik heb geaccepteerd dat mijn toekomst in Canada ligt, ook omdat mijn verloofde leraar is en in Nederland niet aan de bak zou kunnen komen. Bovendien heb ik nu een droombaan bij een wetenschappelijke uitgeverij als vertegenwoordiger voor middeleeuwse boeken.”Ben je fan van de middeleeuwen?“In mijn vrije tijd ontwerp en maak ik middeleeuwse kleding, die ik normaal gesproken alleen op middeleeuwse fairs draag. Voor onze bruiloft over een paar weken heb ik een middeleeuwse mantel gemaakt die ik over mijn trouwjurk zal dragen. Mijn verloofde zal een cotehardie – een soort nauwsluitende tabberd – aandoen. Als het goed is komen ook de gasten verkleed, aangezien het thema ‘de middeleeuwen’ is.“De normen en waarden van de middeleeuwen vind ik fascinerend en de hedendaagse technologie kan ik missen als kiespijn. Ik zou het daarom fantastisch vinden om een paar jaar in de middeleeuwen te leven. Langer niet, er waren destijds wel erg veel ontberingen.”