Studenten en vliegschaamte: ‘Je gaat toch niet vlíegen naar Londen?!?’

Bewuster omgaan met mobiliteit is binnen de Universiteit Utrecht een levendig topic. In november besloot de UU het aantal vliegkilometers van medewerkers te willen halveren. Dat gaat niet met verboden maar met een bewustheidscampagne en onder meer de mogelijkheid om eersteklas te reizen met de trein. Studenten wordt vooralsnog geen strobreed in de weg gelegd. Toch voelen studenten Levi, Megan en Wiger zich in mindere of meerdere mate wel aangesproken door de roep om het vliegtuig links te laten liggen. En ook studieverenigingen letten beter op bij het plannen van studiereizen of vliegen wel echt noodzakelijk is. Voor hen heeft Green Office Utrecht een wedstrijd uitgeschreven om hun reisgedrag te beïnvloeden (zie kader). Studievereniging Storm, van de bachelor Global Sustainability Science en de masters Sustainable Development en Water Science & Management kan gerust meedoen, want deze studenten vliegen uit principe niet. De sociaal geografen en planologen van de Vereniging voor Utrechtse Geografie Studenten zeggen nog maar één keer per jaar te vliegen en Aegee, dé studentenreisvereniging van Utrecht, zoekt naarstig oplossingen om niet te hoeven vliegen.

Studievereniging Storm kiest er principieel voor niet met het vliegtuig te reizen. Zij gaan op buitenlandreis met de bus door Europa. Anne van Storm legt uit dat ze vanaf dag één van haar studie Global Sustainability Science al werd ‘doodgegooid’ met de schadelijke effecten van vliegen. Het kiezen voor een busreis klinkt dus niet meer dan logisch. “Bovendien hebben we al tien jaar dezelfde buschauffeur. Hij is echt een legend binnen onze vereniging en van hem mag alles. We dansen, springen en doen spelletjes; onze tijd in de bus is niet minder leuk dan op locatie zijn.”

Jeroen van de Vereniging voor Utrechtse Geografie Studenten vertelt dat zijn vereniging er bewust voor kiest slechts één keer per jaar te vliegen. “We vinden het als geografen erg interessant om naar bijzondere plekken te gaan en die zijn niet altijd even gemakkelijk met alternatieve vervoersmiddelen te bereiken. Dit jaar gaan we naar Rusland. Als je kiest voor zo’n verre bestemming dan moet je wel vliegen. We weten dat vliegen niet goed is, maar willen die ene vliegreis toch maken omdat we zo’n reis van informatieve waarde vinden.”

“Aegee is in mijn beleving altijd wel milieubewust geweest”, zegt preses Nora Zwierenberg van de Europese studentenvereniging. “We reizen veel, maar proberen ons wel bewust te zijn van duurzaamheid.” Omdat Aegee verschillende afdelingen in Europa heeft, is er ieder weekend wel ergens een evenement. “We maken onderling afspraken om ervoor te zorgen dat leden die naar hetzelfde evenement gaan, samen kiezen voor een alternatief in plaats van het vliegtuig.”

Student Aardwetenschappen Wiger (23): 'Ik vind vliegschaamte onzin'

Vlieg je weleens?
“Ja, voor vakantie. Zuidoost Azië is de verste bestemming geweest. Voor minder verre bestemmingen als Duitsland of Engeland reis ik met de trein, of de auto, maar afgelopen jaar ben ik naar Dublin en Athene gevlogen, dat was beide niet echt met de trein te doen.”
Is vliegen nog wel verantwoord?
“Ja, ik vind van wel. Hoe wil je anders grote afstanden afleggen? Sommige mensen moeten gewoon grote afstanden afleggen. Als iemand voor zijn werk naar China moet, kun je hem moeilijk op de trein zetten en hem drie weken later daar laten aankomen.”
Wat vind je van mensen die anderen veroordelen vanwege hun vlieggedrag?
“Ja, hou je bezig met je eigen zaken. Ik snap dat je het oneens met elkaar kunt zijn, maar voor een verre bestemming neem je gewoon het vliegtuig. Je moet zelf die afweging maken. Als mensen dan zeggen: ‘Ja maar je vliegt, dat is slecht voor het milieu’, dan denk ik: ja, ik moet er toch heen, dan heb je pech.”
Heb je zelf last van vliegschaamte?
“Oh nee hoor. Haha. Het maakt mij helemaal niks uit. Ik kan me wel inleven in anderen met vliegschaamte, en ik snap waarom ze er last van hebben, maar ik vind het zelf onzin.”
Als vliegen wordt voorgesteld voor je studiereis stap jij zonder schaamte het vliegtuig in?
“Ja, als ze mij dat aanbieden, ga ik gewoon mee, ik ga niet drie keer zo lang in de trein zitten. Aardwetenschappen is verder wel een klimaatbewuste studie, we ontkennen de schadelijke effecten van vliegen niet, maar denken wel: ‘wat moet je anders?’ Ik vind dat we gewoon lekker nuchter moeten blijven.”

Hoewel de vereniging van Jeroen kiest voor één vliegreis, vertelt hij dat het thema duurzaamheid wel speelt binnen zijn vereniging en dat ze er actief mee bezig zijn. “Papieren bekertjes hebben we vervangen door stenen mokken, en we bieden ook vegetarisch eten aan. Het zijn maar kleine dingen, maar het helpt wel om bewuster te worden van duurzaamheid.” Ook Aegee heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. De vereniging heeft bovendien een speciale commissie in het leven geroepen die onderzoekt hoe Aegee kan verduurzamen. “Veel dingen, zoals afvalscheiding, deden we al. Maar omdat we een reisvereniging zijn, ligt de grootste impact bij het vliegen”, verklaart Nora. Bij Storm houden de leden elkaar scherp. “Als je vertelt dat je naar Londen gaat, is de reactie al snel: ‘Oh, maar niet vliegen toch?”, zegt Anne. De leden lijken strenger en bewuster te worden naarmate hun studie vordert. “We motiveren elkaar, en maken af en toe een grap als iemand wel gevlogen heeft. Maar we begrijpen ook dat als je je hele leven de vrijheid hebt gekend om overal naartoe te kunnen, het ook niet gek is dat je dat patroon in één jaar niet makkelijk omgooit”, relativeert ze.

Hebben de Utrechtse verenigingen last van vliegschaamte? “Ik denk dat onze leden vooral erg enthousiast zijn over het feit dat we naar Rusland gaan”, zegt Jeroen. “Bij onze vereniging benadrukken we het bewustzijn van duurzaamheid heel erg. Als één jaarlijkse vliegreis een bewuste keuze is, je niet ontkent dat het slecht is voor het milieu, is er wat mij betreft minder sprake van vliegschaamte.” Nora twijfelt of Aegee-leden last hebben van vliegschaamte. “Ik denk dat sommige leden weleens denken: ‘Oh ja, stom dat ik weer met het vliegtuig ben gegaan, ik had ook met de trein gekund’, maar dat zou ik geen vliegschaamte noemen.” Desondanks zijn er volgens Nora ook leden die bewust kiezen om niet te vliegen. “Ze gaan nog steeds wel mee op een reisje, maar nemen dan de trein of een ander alternatief.” Vanwege Aegee’s Europese focus beperken haar reisjes zich tot Europa, een alternatief is dus makkelijker voorhanden.

Student Culturele Antropologie Megan (22): 'Ik heb last van vliegschaamte'

Vlieg je weleens?
“Ja, afgelopen jaar ben ik naar Schotland en Spanje geweest. Mijn vriend en ik overwogen wel eerst de trein naar Spanje, maar toen we zagen hoe lang dat duurde paste het niet in onze korte vakantieperiode. Naar Schotland was ik met mijn moeder; zij is doodsbang voor bootreizen, dus kozen we voor het vliegtuig. Ik neem mij wel iedere keer voor om niet te vliegen, maar dan gebeurt het toch. Het helpt natuurlijk niet als je maar korte vakantieperiodes hebt.”
Is vliegen tegenwoordig wel verantwoord?
“Nou, daar zit ik vaak mee in de knoop. Ik doe in het dagelijks leven enorm mijn best milieuvriendelijk te zijn. Ik eet geen vlees, scheid mijn afval en reis met de trein, maar toch vlieg ik. Eén keer met het vliegtuig doet voor mijn gevoel mijn milieuvriendelijk gedrag teniet. Aan de andere kant denk ik: die vliegtuigen vertrekken wel gewoon. Het zou beter zijn als er minder vliegtuigen zouden zijn, maar ik denk niet dat je dat als individu kunt veranderen.”
Last van vliegschaamte?
“Jazeker, ik zou niet zo snel een foto op Instagram zetten van de vleugel van een vliegtuig, zo van: ‘Kijk mij in het vliegtuig’.”
Wat vind je van mensen die anderen veroordelen omdat ze kiezen voor een vliegreis?
“Nou ja, ik vind dat ze ergens wel gelijk hebben, maar je moet ook meenemen dat die alternatieve optie vaak niet zo makkelijk te verkrijgen is, als je maar een bepaalde tijd hebt om op reis te gaan en een beperkt budget hebt. Daarom is het logisch dat mensen kiezen voor vliegen. Het past ook heel erg in de hedendaagse maatschappij om ergens snel te willen zijn. Maar ik vind het óók te begrijpen dat je dat veroordeelt.”
Wat zou je tegen mensen willen zeggen die anderen veroordelen over hun vlieggedrag?
“Ik weet het niet zo goed. Ik zou ze willen vragen wat ze er zelf aan zouden willen doen om het te veranderen, en of het wel terecht is om het individu te veroordelen. Ik vind eerder dat het een institutioneel probleem is en dat daar wat aan gedaan moet worden.”

Hoe gaan de verenigingen om met mensen die anderen veroordelen vanwege hun vlieggedrag? Jeroen vertelt dat de sociaal geografen niet veroordeeld worden vanwege hun vliegreis. “We onderkennen zelf ook wel dat vliegen niet goed is. Onze omgeving reageert vooral met: ‘Wat vet, wat gaaf’, toen we vertelden dat we naar Rusland gaan.” Toch wil Jeroen wel met mensen in gesprek gaan die de vliegreis veroordelen. “Ik zou ze uitleggen waarom we op onze keuze zijn gekomen, en dat het wel een bewuste keuze is geweest.”

Nora vindt het lastig te bedenken wat ze vindt van mensen die anderen veroordelen vanwege hun vlieggedrag. “Je kunt er mensen om veroordelen, maar ik denk niet dat je daar iets mee opschiet. Ik heb het idee dat mensen zich er dan niets van aantrekken. Je kunt beter de helpende hand bieden van: ‘hé, wat nou als je het zo gaat doen?’ Dan krijg je een positievere uitkomst.”

Nu Anne in het Storm-bestuur zit, krijgt ze bewust mee hoe andere studieverenigingen hun reisjes aanpakken. Ze vertelt dat ze het best een beetje schokkend vindt dat sommige studieverenigingen kiezen voor een buitenlandse vliegreis. “Ook omdat het soms maar voor een paar dagen is. Bij onze vereniging is het zo normaal om goed na te denken over de impact van vliegen. Maar ik snap wel dat als je niet weet hoe schadelijk vliegen is, je er ook niet bewust mee bezig kan zijn.”

Desondanks ziet ook Anne het niet als oplossing om anderen te veroordelen vanwege hun vlieggedrag. “Ik ben een voorstander van het aanbieden van een alternatief en laten zien hoe leuk en makkelijk dat alternatief kan zijn.” Dat er niet altijd een alternatief beschikbaar is, is ze zich maar al te bewust van. “De markt is gewoon niet ingericht om treinreizen leuk te laten zijn. Nu is alleen vliegen leuk. We moeten er echt op blijven hameren om het treinnetwerk uit te breiden, dat is echt nodig.”

Student Youth Studies Levi (24): ‘Vliegen is supergoedkoop’

Vlieg je weleens?
“Ja, de afgelopen jaren heb ik wel een aantal keer gevlogen om met vakantie te gaan. De laatste vlucht die ik maakte was in 2018 naar Vietnam, dat was gelijk ook de verste vlucht die ik ooit heb gemaakt.”
Waarom reis je met het vliegtuig?
“Nou ja, het is super goedkoop, makkelijk en je bent snel op je bestemming. Ik vind het een hele chille manier van reizen.”
Hoe vaak heb je het afgelopen jaar gevlogen?
“Afgelopen jaar heb ik niet met het vliegtuig gereisd, omdat ik er bewuster van geworden ben dat vliegen echt niet goed is, zeker als het gaat om de carbon footprint die je achterlaat. Als ik nu binnen Europa een reis wil maken, moet ik van mezelf de trein nemen.”
Dus jij vindt vliegen niet meer verantwoord?
“Onverantwoord vind ik een groot woord. Ik denk wel dat we bewuster kunnen omgaan met vliegen. Ik snap dat er behoefte bestaat om af en toe weg te gaan, maar ik twijfel of ik constant het vliegtuig nemen ethisch verantwoord vind. Toch begrijp ik het goed als mensen in de winter ergens naartoe willen gaan waar de zon schijnt.”
Heb je last van vliegschaamte?
“Ja, misschien wel een beetje. Dat ik afgelopen jaar niet heb gevlogen, is wel enigszins het resultaat van vliegschaamte. Ik verlang nu weer naar een verre reis, en ik heb niet het idee dat ik die behoefte kan stillen met een treinreis naar Spanje of Italië. Dat is wel frustrerend.”