Studenten laten verontrustende blik op toekomst zien

“Welkom in de toekomst.’’ Met deze woorden wordt het Mobiliteitsmuseum 2050 geopend. Hier kunnen bezoekers de 'geschiedenis' van de jaren 2010 tot 2050 zien. In dit tijdelijke museum hebben masterstudenten een tentoonstelling ingericht over hun visie op de toekomst van mobiliteit in Utrecht: hoe verplaatsen de mensen zich in de stad, waar wonen en werken ze? Doordat de studenten die dit vak volgen van verschillende opleidingen komen, heeft iedere groep een geheel eigen voorstelling bij mobiliteit in het jaar 2050. En net als in een echt museum, horen daar museumstukken bij. 

Deze echte paardenuitwerpselen staan tentoongesteld in het Mobiliteitsmuseum om de bezoeker eraan te herinneren wat voor een onoplosbaar probleem het grootschalig gebruik van koetsen leek voor steden. De plotselinge populariteit van de auto bleek toen de onvoorziene oplossing.


foto: Jikke de Gruijter

De afgelopen jaren waren de warmste ooit. De hoge temperaturen speelden een significante rol bij uitzonderlijk sterke orkanen, een van de dodelijkste bosbranden ooit in Californië, en de onverwachte verschijning van talloze fietswrakken in de Waal doordat het water er bijzonder laag stond. De droge zomer zorgde voor een 44 procent lager uitvallende uienoogst ten opzichte van het jaar ervoor en een Limburgse boer gooide een miljoen paprika’s weg die onverkoopbaar bleken. Ook dit jaar zijn er al weerextremen te noteren. Vorige maand was het in de Verenigde Staten kouder dan op de Zuidpool (tot 40 graden onder nul), terwijl in Australië de warmste nacht ooit (36,6 graden) werd gemeten. 

Wie zich verbaast over deze uitzonderlijke weersverschijnselen anno 2019, zal het heel moeilijk vinden om zich voor te stellen hoe het weer er in de toekomst uit zal zien. Maar dat is nu juist wat studenten tijdens de cursus Techniques of Futuring: a mixed classroom with policymakers moeten doen. Ze volgden een breed scala aan gastcolleges en interviewden beleidsmakers van het rijk tot de gemeente. Zo ontstond een soort pot vol ideeën over de toekomst waar hopelijk ook nog wat van te leren is. Het resultaat van al de colleges en gesprekken hangt hier in het museum.

Lege straten, overspannen openbaar vervoer

foto: Jikke de Gruijter

Eén groep studenten ziet een toekomst waar de technologie nog meer dan nu overheerst. Er is een enorme werkloosheid als gevolg van verdere automatisering. De overheid heeft daarom in 2035 besloten een basisinkomen in te voeren. Mensen hebben nauwelijks behoefte om nog de deur uit te gaan. Vrijwel niemand heeft werk, mensen shoppen online, de straten zijn leeg en de winkels failliet. In 2042 wordt het rijbewijs afgeschaft: er is geen autoverkeer meer.

Dit is niet het enige toekomstbeeld waarin automatisering een grote rol speelt. Een andere groep studenten voorziet hoe grote bedrijven als Uber en Amazon de absolute monopolie op mobiliteit krijgen. Hierbij maken zij sinds 2038 uitsluitend gebruik van geautomatiseerde voertuigen. Mensen keren deze commerciële bedrijven de rug toe en ontwerpen hun eigen vervoerssystemen: de voertuigen die nodig zijn om zich te verplaatsen zijn ook daadwerkelijk van iedereen.

Het einde van de auto wordt ook door een andere groep studenten voorzien. Niet technologie zorgt voor het einde van de auto, maar massaal protest. Wegens het uitblijven van overheidsoptreden tegen klimaatverandering gaat een groep activisten in 2039 (met auto’s) de straat op om bewust files te creëren. Dan dringt het eindelijk tot mensen door dat er iets moet gebeuren. In weer een andere toekomst verbiedt de gemeente Utrecht in 2030 de auto in de binnenstad en wordt het openbaar vervoer voor iedereen gratis, wat daar zorgt voor een regelrechte puinhoop. De infrastructuur blijkt helemaal niet klaar te zijn voor zo’n enorme instroom aan mensen.

Tot slot denkt een groep studenten dat stedelingen vanwege de hitte, en de veelvuldige overstromingen door klimaatverandering verhuizen naar het platteland. Daar valt nog te leven, niet in de laatste plaats omdat daar sinds 2010 geïnvesteerd is in duurzame energiewinning door talloze coöperatieve energieondernemingen. Zij benadrukken de relatie tussen energie, democratie en de samenleving.

Typische outfit van een zakenman uit de jaren (20)30. De helm wordt gedragen om geluid tegen te houden. De jas is verstevigd aan de buitenkant en geisoleerd aan de binnenkant, met ruimte voor noodzakelijkheden. De ontstopper wordt vaak meegenomen als balanceermiddel. De zuurstoftank en masker worden af en toe gebruikt in situaties met weinig zuurstof of teergas. De schoenen hebben een afneembare bedekking van metaal om de voeten te beschermen.
foto: Robert Urbaschek

Op het eerste gezicht lijkt de toekomst weinig positiefs in petto te hebben. Maar wat mij uiteindelijk het meest bij blijft, is de positieve energie waarmee de studenten de problemen die ons wellicht te wachten staan, te lijf willen gaan. In al deze onoverkomelijk lijkende crises zien zij unieke mogelijkheden tot grootschalige, vergaande veranderingen, van massale protesten om het einde van de auto af te dwingen tot coöperatieve energie- en transportsystemen.

Hoe hebben de studenten deze cursus ervaren? Dylan is zich door de gesprekken met beleidsmedewerkers zich er vooral bewust van geworden hoe moeilijk het is om dingen te veranderen. Wat de mixed classroomvolgens Ilse en Romainuniek maakt, is dat studenten en beleidsmakers samen nadenken over verschillende onderwerpen en elkaar vervolgens weten te inspireren. Ook Justien en Mady hebben deze ervaring. Volgens hen zijn de voorgestelde ideeën weliswaar net iets te abstract om meteen uit te voeren, maar gaat het meer om het teweegbrengen van een verandering in denken. 

De cursus werd in voorgaande jaren ook gegeven, zegt docent Jesse Hoffman. Samen met docenten Peter Pelzer en Astrid Mangnus van Urban Futures Studio hebben ze de opzet dit jaar wel wat veranderd.“Onze opgave is om een interdisciplinair vak te maken dat van waarde is voor beleidsmakers en voor studenten. Ieder jaar scherpen we het format aan op basis van nieuwe inzichten. De vorige jaren merkten we dat beleidmakers het moeilijk vonden om als `mentor’ van studenten op te treden. Daarom besloten we om twee aparte leertrajecten voor studenten en beleidsmakers te ontwerpen. En die opzet lijkt erg geslaagd.”  

Ervaren de beleidsmedewerkers dit ook zo? Marleen van het ministerie van Binnenlandse Zaken zegt dat ze op deze cursus afkwam in de hoop iets mee te nemen voor beleid. “In deze scenario’s zit namelijk een kern van waarheid. Het is dan ook heel anders om met studenten over een onderwerp als mobiliteit te praten dan met een groep beleidmakers.” Eefke, beleidsadviseur parkeren bij de Gemeente Utrecht, is hier ook enthousiast over.“Tijdens je werk ben je vaak bezig met de dagelijkse dingen. Het is waardevol om af en toe te reflecteren op wat je doet en waarom je dat doet.” Wat de uiteindelijke impact gaat zijn op hun dagelijkse werk valt natuurlijk nog te bezien. Verschillende studenten hopen in ieder geval dat de beleidmakers inzichten meenemen naar hun werk om zo daadwerkelijk iets te veranderen.

Uit een afsluitend debat over de toekomst van mobiliteit komt vooral naar voren dat hoewel beleidsmakers vaak zoekende zijn naar ingenieuze oplossingen voor complexe problemen, het vaak stuk loopt op starre politieke systemen en een gebrek aan draagvlak onder burgers. Om urgente veranderingen door te voeren, moeten we weg van gecentraliseerd beleid en juist `rugwind’ geven aan de energie van de samenleving, lijkt de consensus. Het doel van de cursus lijkt hiermee bereikt door beleidmakers van nu en later samen met elkaar te laten dromen over de toekomst.