Studenten leren dierenmishandeling te herkennen
Op een dag wordt er een gewonde terriër bij de dierenarts gebracht. Volgens zijn baasje heeft hij flink gevochten, maar op de echo ziet de dierenarts een kogel in het lichaam van de hond. De eigenaar lijkt geschokt. “Hoe kon dit gebeuren?” De dierenarts vermoedt dat het dier is mishandeld en meldt dit bij de landelijke Inspectie Dienst van de Dierenbescherming, de LID. Het komt uiteindelijk tot een rechtszaak, waarbij de dierenarts foto’s en ander bewijsmateriaal aan de rechter overlegt die dierenmishandeling moeten bewijzen.
“Dit is de ideale afwikkeling van een zaak”, zegt Nienke Endenburg initiatiefneemster van Forensische Diergeneeskunde. Als GZ psychologe is ze gespecialiseerd in de relatie tussen mens en huisdier. “Helaas herkennen dierenartsen dierenmishandeling niet, zijn ze bang een eigenaar ten onrechte te beschuldigen, of weten ze niet hoe ze met een dergelijke zaak moeten omgaan. Daarom is dit nieuwe vak zo belangrijk.”.
Forensisch Instituut
Tijdens de cursus die twee weken duurt, worden verschillende deskundigen ingevlogen zoals onderzoekers van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Zij leren studenten op een praktische manier hoe ze aan een dood dier kunnen zien of deze is mishandeld. Ook leren zij de studenten hoe ze bewijzen daarvoor moeten verzamelen. Hoe zie je dat een schedel van een hond is ingeslagen? Hoe herken je een vergiftigde kat? Hoe moet je foto’s maken van een mishandeld dier? Mag je het overleden dier invriezen of is dat beter van niet?
Ook leren de dierenartsen in spe hoe de juridische afwikkeling van een zaak werkt. Ze moeten bij een verdenking van mishandeling of verwaarlozing van een dier bewijsmateriaal op de juiste manier verzamelen, zoals bemonstering van sporen en lichaamsmaterialen.
Hoogleraar Dier & Recht Annelies Freriks leert de studenten hoe een getuige-deskundige te werk gaat, zodat dierenartsen in de praktijk deze rol op zich kunnen nemen. Hoe presenteer je als dierenarts je bevindingen voor de rechter? Nienke Endenburg: “Het is belangrijk om de verdenking op de juiste wijze te melden aan de desbetreffende instanties, en op de juiste wijze een case op te bouwen voor een eventueel gerechtelijk proces. Vaak worden dierenartsen als getuigendeskundige gevraagd. Dat is nogal wat.”
Tot slot geven psychologen tijdens het vak college over de psychopathologie van eigenaren, “Mensen die hun huisdier slecht behandelen hebben vaak een antisociale of narcistische stoornis. De studenten leren hoe ze deze baasjes kunnen herkennen en benaderen”, zegt Endenburg.
Het vak Forensische Diergeneeskunde komt niet uit de lucht vallen. Het begon allemaal met Marie-José Enders-Slegers, jarenlang docent en onderzoeker aan de afdeling Klinische- & Gezondheidspsychologie van de Universiteit Utrecht. Ze onderzocht het verband tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld, de zogenaamde Cirkel van Geweld. Zij concludeerde dat geweld tegen dieren een opstap kan zijn voor geweld tegen mensen.
Naar aanleiding van de Cirkel van Geweld namen Nienke Endenburg en haar collega’s drie jaar geleden het initiatief voor het vak Forensische Diergeneeskunde. De module is nu nog facultatief, maar Endenburg streeft naar een uitbreiding tot vijf weken en een opname in het verplichte curriculum van de opleiding.
Het tij mee
Dat de toenemende aandacht voor dierenwelzijn en duurzaamheid in de maatschappij en politiek een rol speelt bij de komst van het vak Forensische Diergeneeskunde, erkent Endenburg. “Een vak als dit zou tien jaar geleden veel minder populair zijn. De tijd is er rijp voor. In samenwerking met de Universiteit Utrecht heeft de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde in 2011 een meldcode Dierenmishandeling opgesteld. Daarin wordt ook het door Slenders geconstateerde verband tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld uitgelegd. In 2011 kwam ook de dierenpolitie en het alarmnummer ‘144 red een dier’.” Op woensdag 2 oktober schreef dagblad AD te dat het aantal meldingen van dierenmishandeling is toegenomen sinds het bestaan van de dierenpolitie.
Tegenwoordig zijn dierenartsen zich steeds meer bewust van hun maatschappelijke rol, zegt Endenburg. “Dierenartsen krijgen van alles op hun bord, van antisociale eigenaren met ernstige persoonlijkheidsstoornissen, tot bazen zonder geld om hun dier goed te verzorgen. Wij trainen studenten om het gesprek met de eigenaar aan te gaan, en eventuele andere problemen in het gezin te signaleren en melden.”
Volgens Endenburg krijgt een dierenarts per twee weken gemiddeld twee à drie dieren mishandelde dieren in zijn praktijk. “De noodzaak om iets aan dierenmishandeling te doen, is dus urgent. Veel gevallen worden verzwegen of daders komen er mee weg door gebrek aan bewijslast.”
Voor studente Mariska van der Burg zijn tijdens het volgen van Forensische Diergeneeskunde de ogen geopend. “Ik kan nu beter gevallen van mishandeling signaleren en ik weet welke stappen ik moet nemen en wat ik moet verzamelen aan materiaal en gegevens om een case te bouwen.”
Volgens Mariska is het een probleem dat dierenmishandeling soms lastig te herkennen is, helemaal als je niet weet waar je op moet letten. “Verwaarlozing wordt vaak aan onwetendheid geweten. Ik heb een geval meegemaakt met een kat die volgens de eigenaar sinds een dag niet zo lekker liep en stonk aan de pootjes. Wat bleek, de nagels van de kat waren zover doorgegroeid dat ze in een bocht weer terug in de zoolkussentjes waren gegroeid. Dat was natuurlijk gaan ontsteken. Het was duidelijk dat dit geen proces van enkele dagen was, maar dat het al veel langer aan de gang was. De dierenarts waarbij ik meeliep, koos ervoor de kat te behandelen en de eigenaar slechts voor te lichten over een goede verzorging van de nagels. In het kader van wat ik heb geleerd bij Forensische Diergeneeskunde was het waardevol geweest dit voorval goed te documenteren en foto’s te nemen. Mocht zich dan een volgend voorval voordoen, dan heb je in ieder geval iets om op te bouwen.”
Naïeve artsen
“Dierenartsen kunnen zich mishandeling van dieren nauwelijks voorstellen, omdat zij volledig aan de andere kant van het spectrum staan”, zegt Endenburg. “Sommige artsen beweren dat ze tijdens hun 30 jaar durende loopbaan nog nooit een mishandeld dier hebben gezien. Maar gezien de statistieken is dat gewoonweg onmogelijk. Met het keuzevak Forensische Diergeneeskunde zijn de toekomstige dierenartsen hopelijk wat minder naïef.”
Studente Mariska: “Ik hoop deze kennis niet te hoeven toepassen, maar het is een fijn idee dat wanneer een geval van mishandeling zich voordoet, ik weet hoe ik moet handelen.”