Studenten maken spel om taboe op menstruatie te doorbreken

Vijf studenten van de master Publiek Management van Bestuurs- & Organisatiewetenschap kregen afgelopen jaar de opdracht om een creatieve interventie te bedenken voor een lokaal maatschappelijk vraagstuk. Julian Allemans Hartog, Celine Verhoeks, Elsemieke Hack, Eva Vermeulen en Emma Pullen wisten wel raad met deze uitdagende opdracht. Ze kwamen met een spel voor jongeren dat het gesprek opent over menstruatie en menstruatiearmoede: Menstruatie Masterminds.

Emma (22), inmiddels werkzaam als onderzoeker aan de UU, vertelt hoe de vijf op het onderwerp menstruatiearmoede kwamen. “De opdracht was heel breed, dus we begonnen met het lezen van lokale nieuwsberichten. Al snel stuitten we op een artikel over menstruatiearmoede in Overvecht. Jonge vrouwen bleken niet altijd maandverband of  tampons te kunnen kopen, en bleken het lastig te vinden hierover te praten. Als gevolg blijven ze soms thuis van school, en missen ze sociale interactie met vrienden en vriendinnen. Naast de schaamte over de financiële nood, bleek ook het onderwerp menstruatie zelf een taboe. Daar wilden we meer over weten.”

Onderzoek naar menstruatiearmoede
De studenten besloten in gesprek te gaan met verschillende mensen uit Overvecht over dit onderwerp. Ze bezochten middelbare scholen, spraken mensen aan bij de voedselbank en gingen langs bij zogeheten Mups, kort voor maandverband uitgifte punten. Emma: “Bij al deze punten bleken de kastjes met producten vaak leeg te zijn. Na het bijvullen, waren ze zo weer leeg. Dat bevestigde dat er inderdaad veel vraag was naar de producten.” 

Hun onderzoek naar het taboe rondom menstruatie bleek lastiger. “Het hielp om gesprekken te houden met moeders uit de wijk, en het analyseren van literatuur en actuele nieuwsberichten. Zo kwamen we erachter dat een aantal mensen menstruatie nog steeds vies vindt, terwijl het iets heel gewoons is. Daarnaast durfden veel meiden die we spraken niet toe te geven dat ze maandverband en tampons duur vinden, en het niet altijd konden betalen.”

Testronde
Na het eerste onderzoek, moest nagedacht worden over mogelijke interventies. Zo creëerden de studenten aanvankelijk een pakket met daarin menstruatieproducten en een brochure met informatie over menstruatiearmoede, en kwam er ook een eerste versie van een spel aan de orde, met kaarten vol feiten en fabels waarover je als speler met elkaar in gesprek kon gaan. Emma: “We testten de innovaties eerst op medestudenten. In eerste instantie hadden we niet gedacht dat het spel de voorkeur zou krijgen. Maar het bleek juist nuttiger om het taboe aan te pakken, dan om producten aan te bieden. Er zijn namelijk al een hoop initiatieven die zich richten op het aanbieden van menstruatieproducten, zoals de Mups, en ook op scholen is er vaak al maandverband en tampons gratis beschikbaar. Het spel bleek juist iets nieuws te bieden: het openen van het gesprek en het doorbreken van het taboe.”

Na de testronde met medestudenten besloten Julian, Celine, Elsemieke, Eva en Emma naar een middelbare school te gaan en te kijken wat de scholieren vonden van het spel. Dit leidde met name tot betekenisvolle gesprekken. Zo kwamen de studenten er achter dat menstruatie door een grote groep leerlingen ook als vies wordt gezien. Emma: “In de tweede en de derde klas komt er bij biologie wel het een en ander over menstruatie aan bod, maar die lessen staan vooral in het teken van voortplanting en de werking van het lichaam. Veel docenten bleken zich niet te realiseren dat menstruatie een thema op zich is, en dat het heel belangrijk is om het er met leerlingen over te hebben. Zo weet niet iedereen hoe lang je een tampon in kan hebben, wordt er getwijfeld over de veiligheid van menstruatiecups, en weet niet iedereen of je kan zwemmen als je ongesteld bent.”

Feiten, fabels en open gesprekskaarten
Dit zijn dan ook precies de vragen die het spel aankaart. In de eerste versie bestond het spel uit kaarten met feiten en fabels om een gesprek te beginnen. Denk hierbij aan ‘je kan een tampon de hele dag in hebben’, ‘je kan zwemmen als je ongesteld bent’, of ‘menstruatiecups zijn veilig, goedkoop en goed voor het milieu.’ Maar na de test op de middelbare school werd het spel doorontwikkeld. 

Er kwamen kaarten voor jongens en kaarten voor meisjes, en het spel ging uit twee ronden bestaan. Emma: “We merkten dat het beter werkt om de eerste ronde meisjes en jongens apart in gesprek te laten gaan. Meisjes zochten herkenning en een veilige sfeer om ervaringen te delen, zoals wie welke producten gebruikt, hoe er wordt omgegaan met hygiëne, en over de kans op zwangerschap tijdens menstruatie. Jongens vroegen zich af hoe anderen omgaan met een zus die ongesteld is, hoe voelt ze zich, en wat kan je doen om haar te ondersteunen? In de tweede ronde kwamen jongens en meisjes bij elkaar om met elkaar in gesprek te gaan. Die combinatie van apart en samen werkte erg goed.”

Daarnaast werden er open gesprekskaarten toegevoegd. Emma: “Er was behoefte aan open vragen. Denk hierbij aan ‘blijf je weleens thuis als je ongesteld bent?’ voor meiden, en ‘weet je hoe vaak meisjes menstrueren?’ voor jongens. Feiten en fabels zijn belangrijk, maar omdat er een duidelijk antwoord op is, is het gesprek wat korter. Juist het stellen van open vragen brengt een uitgebreid, persoonlijk gesprek op gang.”

Voor een dergelijk gesprek is een veilige sfeer cruciaal, zegt Emma. Daarom voegden de studenten een lesbrief toe aan het spel, waarin wordt uitgelegd hoe je je als docent kan opstellen. Emma: “We merkten dat een docent een grote rol kan spelen in een fijn verloop van het spel. Een goed geïnformeerde docent die het belang van het spel snapt en goed met de leerlingen kan levelen is daarbij heel belangrijk. Ook onze eigen aanwezigheid was vaak fijn, omdat we ons nog relatief goed in de leeftijdsgroep kunnen verplaatsen.”

De positieve effecten
Zowel leerlingen als docenten reageerden positief op het spel, en gaven aan dat ze niet alleen baat hadden bij de inhoudelijke informatie, maar vooral bij de open gesprekken. Emma: “Het mooie van het spel is dat het zowel jongens als meisjes bereikt. Jongens kunnen, meer dan we eerst dachten, ook baat hebben van een breder begrip van wat menstrueren inhoudt. Ook kunnen ze werken aan het wegnemen van stereotypen en het verminderen van stigmatiserende opmerkingen. Niet iedere jonge vrouw die een slechte dag heeft is ongesteld, en als iemand wel ongesteld is, heeft ze meer baat bij steun dan een vervelende opmerking.”

Ook de studenten zelf kijken heel positief terug op deze ervaring. “Ik heb geleerd dat het onwijs belangrijk is om je te verdiepen in de doelgroep, en je niet moet laten beperken door je eigen referentiekader. Dat kan je doen door in gesprek te gaan, en een goed beeld te ontwikkelen van je doelgroep. Daarnaast heb ik gezien hoe mooi het is om op een creatieve wijze tot oplossingen te komen voor publieke vraagstukken. Verder ben ik positief verrast over de manier waarop je in korte tijd tot hele mooie interventies kan komen die ook echt impact hebben.”

De toekomst
Inmiddels zijn de meeste ontwerpers student-af, maar het spel is nog in volle gang. Zo benaderen Julian, Celine, Elsemieke, Eva en Emma verschillende scholen met mailtjes of bezoeken, nemen ze de tijd om te vertellen over het spel, de achtergrond en het doel, en geven ze de spellen uit. “We gaan er altijd in met een positieve insteek, en zonder wijzende vinger. We benadrukken dat het spel toegankelijk is, niet te veel tijd kost en zomaar in een les kan worden geïntegreerd, om zo de druk op de docenten te verlagen. We hopen dat het spel nog vaak zal worden gespeeld, en dat het taboe op menstruatie en menstruatiearmoede zo steeds kleiner zal worden.”

Wil je meer over het spel te weten komen of een exemplaar ontvangen? Neem contact op met Emma Pullen via e.r.pullen@uu.nl.