Tentamens tijdens ramadan: 'Het vasten uitstellen is geen optie'

Uit onderzoek van de Vrije Universiteit in Amsterdam blijkt dat studenten die meedoen aan de ramadan lagere examencijfers halen. Voor politieke partij Denk aanleiding om staatssecretaris Sander Dekker  van het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap vragen te stellen over de maatregelen die hij wil nemen om de negatieve invloed van vasten op de studieresultaten van studenten te beperken. Daarbij kijkt de politieke partij met name naar België en Engeland waar er al dergelijke maatregelen getroffen worden. Zo wordt in Engeland geprobeerd om examens waar veel leerlingen aan deel moeten nemen voorafgaand aan de ramadan te roosteren en worden in België de examens in de ochtend afgenomen en niet pas na een dag vasten.

Dekker zegt dat bij het inplannen van schoolexamens er geen rekening gehouden kan worden met de islamitische vastenmaand. Daar duurt de ramadan te lang voor (31 dagen) en bovendien is de afweging om te vasten een individuele keuze. “Het kan zijn dat leerlingen religieuze verplichtingen belangrijk vinden, ook in periodes waarin toetsen worden afgenomen", antwoordt hij. "Die afweging laat ik aan het individu. Islamitische leerlingen die graag deelnemen aan het vasten kunnen er overigens ook voor kiezen om – eventueel in overleg met hun geestelijke - de vastenperiode te verplaatsen. Er zijn leerlingen die dat ook doen.” Maar, zei Dekker, onderwijsinstellingen kunnen wel op lokaal niveau besluiten om hun studenten tegemoet te komen. Dat zou dus ook opgaan voor de Universiteit Utrecht.

Moslima Sara Achahchah (22), derdejaars student Islam & Arabisch, ziet het echter in tegenstelling tot de staatssecretaris niet als een keuze of ze vast of niet. “Als jij je volledig overgeeft aan de religie, dan horen daar richtlijnen bij. Eén van de vijf voorwaarden om moslim te zijn is dat je moet vasten.”

Over het uitstellen van de ramadan tot na de tentamenperiode, hoorde ze onlangs voor het eerst. Op Facebook las ze berichten over een Egyptische advies dat stelde dat studenten die zich voorbereiden op examens het vasten mogen uitstellen als zij denken dat het een dusdanig negatief effect op hun studieresultaten heeft.

“Ik vind het mooi bedacht”, zegt Sara die aangeeft last te hebben van concentratieproblemen door het vasten. “Het is goed dat mensen een nieuwe interpretatie van de Koran zoeken om zo een oplossing te vinden. Ik houd wel van oplossingsgerichtheid, maar ik zou zelf advies niet kunnen volgen zonder daar een schuldgevoel over te krijgen.”

Sara twijfelt aan de interpretatie van de desbetreffende geleerden. Bovendien zegt ze, komt het advies van slechts een beperkt aantal geleerden uit Egypte. “Als de geleerden in Libië, Marokko en andere landen het hier ook over eens zouden zijn, dan zou ik het misschien wel overwegen.”

Op dit moment vast Sara negentien uur per dag (van drie uur ’s nachts tot tien uur ’s avonds), terwijl zij zich voorbereid op haar tentamens. Een islamitische vriendin van haar omschreef volgens haar goed hoe dat voelt. “Je bent aan het studeren, maar je hebt het gevoel dat alles op je netvlies blijft hangen en niet doordringt tot je hersenen. Maar het gaat niet alleen om het gebrek aan concentratie tijdens het leren zelf”, vult Sara aan. “je bent ook veel minder geconcentreerd tijdens het tentamen”.

“Ik zou dat absoluut niet kunnen”, zegt eerstejaarsstudent rechten Isabel Starmans (19) over het maken van tentamens op een lege maag. Ze zit met twee studiegenoten in de kantine van de universiteitsbibliotheek. Ze hebben net wat gedronken. ‘Ik denk wel dat ik het zou kunnen”, antwoordt haar studiegenoot Naomi Smits (21), “ik vergeet nu namelijk al heel vaak te ontbijten. Dan denk ik om drie uur in de middag: goh ik heb nog niet gegeten.” “Ja jij zou dat wel kunnen”, beaamt Isabel, “maar dat betekent ook geen koffie he?!” Dat maakt de zaak wat ingewikkelder, geeft Naomi toe. “Ik denk dat ik het zou kunnen, behalve dat puntje van de koffie.” Ook voor Sara is koffie eigenlijk het grootste gemis gedurende de dag. “Ik word zonder gewoon niet wakker.”

Het idee om tentamens tijdens de ramadan in de ochtend te roosteren zoals in België gebeurt, kan eigenlijk van alle studenten op steun rekenen. “We hebben bij rechten soms tentamens van half acht ’s avonds tot half tien. Dat kan de universiteit tegenover ons eigenlijk al niet maken, laat staan tegenover mensen die de hele dag vasten”, stelt Naomi. “Het is misschien juist wel chill als de tentamens in de ochtend worden afgenomen, want dan hoef je niet meer de hele dag te stressen.”

Ook voor vierdejaars student Frans Maria Broekhoff (24), die begrijpt dat je als islamitische student de ramadan niet zomaar opzij schuift, zou het geen probleem zijn om in de ochtend tentamens te maken als daarmee tegemoet gekomen kan worden aan islamitische studenten. Ze twijfelt echter of dat echt iets is waar de universiteit iets mee moet, omdat het in haar ogen toch vooral een eigen keuze is om te vasten.

Ook Naomi ziet naast talloze oplossingen voor de problematiek – van je ziekmelden voor de tentamens tot aparte toetsmomenten voor islamitische studenten – ook wel het probleem van de discussie zoals de staatssecretaris al zei. “Als de ramadan nou maar één dag was - maar het duurt een maand. Dat maakt het een stuk lastiger om rekening mee te houden.”

Bij de universiteit zijn er voor zover bekend, geen speciale verzoeken binnengekomen bij studieadviseurs of onderwijsdirecteuren in verband met de tentamens tijdens de ramadan. Het onderwerp staat wel op de agenda bij de commissie die zich buigt over het diversiteitsbeleid van de Universiteit Utrecht.