Trump versus Clinton gaat ook over Europa

De thema’s en aard van de Amerikaanse verkiezingen raken ons in Europa. Dat blijkt bijvoorbeeld als het gaat om de klimaatcrisis, maar ook als het gaat om de manier van politiek bedrijven. Stephanie Helfferich, hoofdredacteur van de wetenschapsredactie van de UU vroeg twee onderzoekers naar hun visie.

Het ambitieuze klimaatakkoord van Parijs treedt vier dagen voor de Amerikaanse verkiezingen in werking. De VS zijn onder Obama partij geworden bij dit akkoord. Maar Donald Trump heeft het akkoord herhaaldelijk oplichterij (‘a hoax’) genoemd en aangekondigd dat hij het zou annuleren als hij gekozen wordt. Stel je voor dat in Amerika, net als bij het Brexit-referendum in de UK, de polls er allemaal naast zitten en Donald Trump toch wint. Wat gebeurt er dan met het klimaatakkoord?

Cedric Ryngaert, hoogleraar Internationaal Recht: “Technisch gezien kan hij het verdrag natuurlijk niet ‘annuleren’: hij kan immers niet beslissen voor andere staten die partij zijn bij het verdrag. Maar hij kan de VS wel degelijk terugtrekken uit het klimaatakkoord. Het akkoord bepaalt dat elke partij zich drie jaar na de inwerkingtreding kan terugtrekken (artikel 28). Sneller kan ook, door het Raamakkoord over klimaatverandering uit 1992 – waarop het akkoord van Parijs is gebaseerd – op te zeggen (artikel 25 van dat verdrag). Als hoofd van de uitvoerende macht heeft hij hier geen toestemming van het parlement  voor nodig.

“Trump kan de VS ook partij laten blijven, en de Amerikaanse verdragsverplichtingen (reductie van emissies) gewoon niet uitvoeren. De VS zou het verdrag dan schenden, maar naast reputatieschade zijn daaraan weinig consequenties verbonden. Overigens staat het recente akkoord van Kigali over de reductie van HFC-emissies – die voor het klimaat veel schadelijker zijn dan CO2 – juridisch gezien los van de klimaatakkoorden.  Dit HFC-akkoord is een amendement bij het oudere Montreal Protocol voor de bescherming van de ozonlaag (1989). De huidige Amerikaanse regering steunt dit akkoord. Trump kan de VS echter ook uit dit Protocol terugtrekken mocht hij dit willen (artikel 19).

“Kortom, Trump maakt geenszins een loos dreigement. Hij heeft juridisch gezien zonder meer het recht de VS uit het klimaatakkoord terug te trekken. En, zoals 376 leden van de Amerikaanse Nationale Academie voor Wetenschappen in september 2016 in een open brief lieten weten, een dergelijke stap zal de internationale strijd tegen de klimaatverandering een enorme klap bezorgen.”

Een nieuwe politieke scheidslijn
Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde, ziet aan de andere kant van de oceaan hetzelfde fenomeen als hier: de vragen van onze tijd gaan over identiteit, over kosmopolitisme versus nationalisme, over immigratie. De grootste tegenstelling is niet meer links-rechts of religieus-seculier maar kosmopolitisch-nationalistisch.

“In Europa zie je sinds een jaar of twintig nationalistisch georiënteerde partijen, sceptisch over de EU, over migratie, over open grenzen. Die thema’s spelen nu in de Amerikaanse verkiezingen ook: Trump heeft het over migranten, een muur aan de grens, law & order, over de Amerikaanse identiteit. Het interessante is dat Trump hiermee een ander programma voert dan de traditionele Republikeinen, die nog grotendeels op de religieus-seculier scheidslijn zitten. Over de onderwerpen die daar bij horen – abortus, het homohuwelijk, euthanasie – hoor je Trump nauwelijks.

“In ons land is de partij van Geert Wilders er een mooi voorbeeld van: hij was oorspronkelijk een libertariër, op de rechterflank van de VVD. De laatste jaren is hij echter opgeschoven naar links, heeft hij het meer over sociale aspecten, over zorg. Die beweging zie je in heel Europa: een programma dat nationalistische standpunten combineert met wat vroeger linkse standpunten waren. Ik zie ook parallellen in het soort kiezers dat deze politici aantrekt: lager en middelbaar opgeleiden die hun vertrouwen verloren zijn in de politieke instituties, die gevoelens van politiek onbehagen en cynisme hebben.

“Trump is denk ik voor de meeste Nederlandse kiezers te grof, maar ik zie zeker een soortgelijk electoraat, thema’s en gevoelens. Als er een andere republikein was gekozen wat het anders gelopen, Trump is echt anders. Hij tapt uit een ander vaatje, is Europeser in de zin dat zijn gedachtegoed meer overeenkomst vertoont met bijvoorbeeld dat van UKIP, Le Pen en Wilders, en minder met die hele religieuze dimensie van de Republikeinse partij. In die zin is hij historisch uniek. Net als zijn Europese tegenhangers bedrijft hij politiek op een nieuwe scheidslijn.”