Tweeduizend UU-studenten leren communiceren via serious game

Aan de communicatievaardigheden van aankomende artsen, apothekers en psychologen worden steeds hogere eisen gesteld. Informaticahoogleraar Johan Jeuring ontwikkelde samen met zijn studenten en een team communicatiedocenten een serious game waarin studenten deze vaardigheid kunnen trainen.

“Meneer Pieterse komt langs op de praktijk met zijn kat Vlekkie. Het spreekuur is uitgelopen. De dierenarts vraagt u, een stagiair, om vast de anamnese af te nemen voordat de cliënt de dierenarts ziet, om wat tijd te besparen.”

We zitten in het Buys Ballotgebouw achter de laptop van hoogleraar Informatica Johan Jeuring. Op het scherm zien we een avatar van een bonkige man met een kat in zijn armen. Hoe moeten we deze cliënt begroeten? We kunnen kiezen uit drie opties. Jeuring klikt op: “Goedendag meneer Pieterse. En dan is dit Vlekkie?”

In een tekstballonnetje antwoordt het virtuele karakter: “Ja dat klopt. Zet ik de mand op tafel?” Jeuring: “Ha, dat is klaarblijkelijk goed. Altijd de naam van de patiënt noemen: dat wekt vertrouwen.”

Enkele klikken later is het mis: meneer Pieterse is boos. “Ik ga hier weg en kom niet meer terug.” Wat hebben we fout gedaan? De feedbacktekst in de game laat zien dat we te veel gesloten vragen stelden, en niet voldoende vragen aan de cliënt hebben gesteld.

De experimentele fase voorbij
‘Veterinaire consultvoering’ is één van de inmiddels tweehonderd scenario’s voor de serious game Communicate. De afgelopen drie jaar werkte Jeuring met bachelorstudenten gametechnologie en enkele studentassistenten aan de ontwikkeling van het spel waarmee communicatievaardigheden kunnen worden geoefend.

Inmiddels maakten zo’n 1500 studenten Farmacie, Psychologie, Geneeskunde en Diergeneeskunde kennis met de game. Zij oefenden onder meer baliegesprekken, slechtnieuwsgesprekken en consulten.

Onlangs kreeg Jeuring voor de tweede keer geld uit het Utrechts Stimuleringsfonds Onderwijs. Met de subsidie van zo’n anderhalve ton wil hij ervoor zorgen dat de serious game een vaste plek krijgt in het curriculum van de vier opleidingen. “Tot nu toe zaten we in de experimentele fase. De volgende stap is om Communicate echt op te nemen in de leerlijnen voor het onderwijs in de communicatievaardigheden.”

Een geloofwaardig gesprek
Vooral in de vakgebieden waar afgestudeerden met patiënten te maken hebben, zijn opleidingen de afgelopen jaren veel meer nadruk gaan leggen op het aanleren van communicatieve vaardigheden. Als behandelaars betere gesprekken voeren, gaat de kwaliteit van de gezondheidszorg omhoog en kunnen de kosten omlaag, zo is de gedachte binnen die disciplines.  

De opleiding Psychologie meldde zich een aantal jaar geleden bij Jeuring met het idee voor een simulatie of een game. Of hij wilde meedenken. “De vraag was hoe docenten studenten niet alleen méér, maar ook ánders konden laten oefenen. Docenten hadden weinig zicht op wat er gebeurde in de rollenspelen die studenten deden. Daardoor was het bijvoorbeeld ook moeilijk om tijdens colleges discussies te voeren over wat goede en minder goede keuzes zijn in een gesprek.”

Binnen de game kunnen docenten geheel zelf bepalen hoe de gesprekken van studenten zich ontwikkelen. Ze hebben de beschikking over twaalf avatars die ze verschillende emoties kunnen meegeven. Buiten ‘Koos’, de ‘meneer Pieterse’ in het Diergeneeskundescenario, is er bijvoorbeeld ook de moslima ‘Fatima’ of de gezette ‘Corrie’. Docenten voeren teksten en feedbackcommentaren in om deze vervolgens ook zelf te testen en eventueel te wijzigen.

Jeuring: “De kunst is om het algemene communicatiemodel - dat wil zeggen de ideale volgorde van: naam noemen, eigen rol benoemen, ingaan op emotie, cues opvangen etcetera -  te vertalen naar een geloofwaardig gesprek. Een volstrekt eendimensionaal scenario bestaat in de werkelijkheid niet. Als docent moet je daar goed over nadenken, daarom hoor ik ook vaak dat docenten die scenario’s schrijven daar op hun beurt ook heel veel van leren.”

Om aan te geven hoe lastig zoiets kan zijn, geeft Jeuring het voorbeeld van een slechtnieuwsgesprek. ”Dat begin je dus juist niet door vriendelijk over koetjes en kalfjes te praten en mensen gerust te stellen, terwijl veel studenten daar wél toe geneigd zijn. Je kunt beter maar meteen met de boodschap komen. Zoiets moet je dus in een scenario zien te vangen.”

Niet zoals die NS-dame
In een enquête gaven studenten Diergeneeskunde onlangs aan zeer tevreden te zijn over de game. Het spel ziet er volgens hen goed uit en geeft gesprekken realistisch weer. Vooral de feedback bij elke stap in het gesprek werd op prijs gesteld. Jeuring: “De studenten willen vooral méér scenario’s.”

Volgens de hoogleraar geeft Communicate studenten de mogelijkheid méér te oefenen in hun eigen tijd. “Het is niet een vervanging van andere methoden, zoals het één op één gesprek of de acteurs die sommige opleidingen inhuren, maar een goede voorbereiding op die andere activiteiten.”

De komende jaren hoopt de hoogleraar Communicate ook te introduceren bij andere opleidingen. Hij mikt voorlopig op nog eens vierhonderd gebruikers. “Ook als informaticastudent moet je bijvoorbeeld leren communiceren. Als je later software gaat ontwikkelen, krijg je waarschijnlijk te maken met klanten met wie je moet overleggen. Dat blijkt dan vaak lastiger dan je denkt.”

Met een groep nieuwe studenten gaat Jeuring aan de slag om de game verder te vervolmaken. Daarnaast wil hij graag dat studenten in de toekomst ook zelf teksten kunnen gaan invoeren, of misschien zelfs zelf kunnen praten tegen de avatar.

Aan een werkelijk artificial intelligence-aanpak waarbij computer en student op elkaar kunnen reageren, denkt Jeuring niet. “Hoe moeilijk dat is, blijkt wel uit de vreemde gesprekken die je voert met die digitale mevrouw Eva van de NS. Die vraagt waarmee ze je kan helpen om vervolgens niets te begrijpen van wat je wilt. Maar bovendien: de meerwaarde van deze game is nu juist dat docenten gesprekken kunnen sturen en structureren, zodat studenten er iets van leren.”

Een nieuwe start-up
Communicate is inmiddels opgenomen in een Europees onderzoeksproject. In het kader daarvan werkt Jeuring samen met collega’s van universiteiten in Hull en Trento die de game ook in het onderwijs willen gaan gebruiken

De Utrechtse game trekt bovendien volop belangstelling van partijen van buiten de universiteit. Met de gemeente Utrecht wordt sinds vorig jaar samengewerkt bij de communicatietrainingen voor zorgprofessionals. Ook de Stichting Praktijkleren die onderwijsmateriaal ontwikkelt voor het mbo, heeft interesse getoond.

Jeuring: “We onderzoeken daarom de mogelijkheden van een start up. Er komen nu allerlei zaken voorbij die je niet binnen een universiteit wilt regelen.”