Uitsluiting van studenten van energietoeslag in strijd met het discriminatieverbod

Rechtenstudent Pim van Achthoven woont zelfstandig in een appartement op de IBB. Hij heeft geen bijbaan, leent maximaal van DUO en ervaart, net als andere huishoudens met lage inkomens, financiële druk als gevolg van de gestegen energieprijzen. Toen hij vorig jaar de eenmalige energietoeslag van 1300 euro aanvroeg, werd zijn verzoek afgewezen. Pim voldeed aan alle voorwaarden voor de toeslag, behalve één: je mag geen student zijn. Studenten worden door de gemeente Utrecht, net als in veel andere gemeenten, categorisch van de regeling uitgesloten. Daarmee volgen de gemeenten de richtlijnen van het kabinet. Pim zag dit als discriminatie en stapte naar de rechter. Afgelopen maandagochtend werd hij in het gelijkgesteld.

Discriminatie
Volgens Pim worden studenten onder het huidige beleid  zonder gerechtvaardigde reden anders behandeld. Studenten die wat betreft hun inkomen, woonsituatie en energierekening aan de voorwaarden voor energietoeslag voldoen bevinden zich in dezelfde situatie als niet-studenten voor wie de toeslag bedoeld is. Volgens de gemeente was de voornaamste rechtvaardiging voor uitsluiting dat de woonsituatie en inkomsten van studenten onderling erg verschillen en dat sommige studenten op hun ouders kunnen terugvallen. Volgens Pim en nu ook volgens de rechtbank snijdt dit argument echter geen hout: niet alleen studenten, maar álle inwoners van Nederland wonen divers zodat dit niet is aan te merken als een rechtvaardigingsgrond. 

Praktijkoefening
Opvallend is dat Pim de zaak helemaal zelf heeft voorbereid en gedaan. Tijdens de zitting heeft hij zijn standpunten ook op eigen houtje  bepleit. Heel spannend vond hij dat niet: “Ik zit in het derde jaar van mijn bachelor en had ook al eerder in een civiele zaak voor de rechtbank gestaan. Ik weet dus wel hoe ik een goede argumentatie op moet bouwen. En ik heb contact gehad met vakbonden en juristen. Die hebben mijn argumentatie vóór de zitting gecontroleerd en goedgekeurd.” 

Drie keer raak
Pim is niet de enige student die zijn gemeente voor de rechter sleept: al eerder spanden studenten in Amsterdam en Nijmegen, gesteund door studentenvakbonden, een rechtszaak aan. Ook daar oordeelde rechtbank dat de uitsluiting van de energietoeslag onrechtmatig was. Pim is dan ook opgelucht maar niet geheel verrast dat hij de zaak gewonnen heeft: “Het blijft in een nieuwe zaak altijd spannend, maar het lag in de lijn der verwachting dat ik gelijk zou krijgen.”

Toch ziet Pim in vergelijking met de uitspraken in Amsterdam en Nijmegen een ontwikkeling: “In Amsterdam en Nijmegen werd de kwestie beoordeeld door een meervoudige kamer van drie rechters. Zo’n meervoudige kamer wordt gebruikt bij complexere vragen. Nu deed maar één rechter de uitspraak. Dat laat zien dat ook de rechter al veel duidelijker inziet dat de categorische uitsluiting van studenten van de uitkering juridisch onaanvaardbaar is.”

Ook de overheid lijkt nu eindelijk tot die conclusie te komen. In reactie op het vonnis liet minister Carola Schouten van Armoedebeleid weten dat het drietal uitspraken zal worden meegenomen in het wetsvoorstel voor de energietoeslag van 2023. Dat voorstel gaat binnenkort naar de Tweede Kamer.

Gevolgen voor Utrechtse studenten
Dat zal de problemen rondom de uitkering van de toeslag voor het jaar 2022 voor Utrechtse studenten echter niet oplossen. De gemeente schat in dat ongeveer 15.000 Utrechtse studenten de toeslag door de discriminerende maatregel zijn misgelopen. De hoogte van de toeslag varieert per persoon en kan oplopen tot maximaal 1800 euro. Voor Pim zijn de gevolgen van de uitspraak helder: hij krijgt de eenmalige energietoeslag van 1300 euro alsnog uitgekeerd. Maar dat is niet automatisch goed nieuws voor alle andere studenten die verwachten aanspraak op de toeslag te kunnen maken. Alleen degenen die een aanvraag hebben lopen of die nog de mogelijkheid hebben om tegen een afgewezen aanvraag in bezwaar of beroep te gaan, komen alsnog in aanmerking voor een energietoeslag. Het gaat om een groep van maximaal 600 studenten. De operatie zal de gemeente naar schatting een miljoen euro en een hoop tijd en inspanning kosten. Daar is volgens de gemeente eigenlijk geen ruimte voor.

Voor de andere studenten wil de gemeente de portemonnee niet trekken.  Linda Voortman, wethouder van werk en inkomen, zegt dit bedrag (naar schatting 27 miljoen euro) niet te kunnen betalen. De wethouder noemt het onbevredigend, zeker naar studenten die geen aanvraag hebben ingediend, omdat ze dachten dat ze niet in aanmerking kwamen. Zij wijst het Rijk als schuldige aan. “De gemeente staat hier met de rug tegen de muur, de pijnlijke conclusie is dat door falend rijksbeleid een groep inwoners is klemgezet, en dat wij niet de middelen of juridische mogelijkheden hebben om studenten goed te helpen. ”

In een brief aan de gemeenteraad schrijven wethouders: “We rekenen dit het Rijk zwaar aan, aangezien het tot op heden weigert om met een degelijke landelijke oplossing te komen voor alle studenten. Zoals gezegd blijven we hiervoor lobbyen, in de hoop dat we in 2023 niet opnieuw hiermee geconfronteerd worden.” Het valt te hopen, zowel voor studenten als voor de gemeente, dat de Rijksoverheid voor de toeslag van 2023 met een beter voorstel komt. Alle ogen zijn gericht op het nieuwe wetsvoorstel.