Universiteit verruimt aanbod gezonde snacks bij Utrecht Centraal

Vanuit foodtruck Van Taartjes worden de fruit – en groentetaartjes bij het centraal station aan de man gebracht. Voor 2,50 euro per stuk. Het is een poging om mensen gezonder te laten eten, aldus hoogleraar Denise de Ridder die aan het hoofd staat van het Self-Regulation Lab van de Universiteit Utrecht.  

“In de psychologische literatuur wordt gesproken over de obesogene omgeving. Daar zou je mensen tegen moeten wapenen. Wij doen onderzoek naar hoe je mensen kunt leren verleidingen te negeren. Maar we vinden het bijna onrechtvaardig om alle verantwoordelijkheid bij het individu te leggen. In een omgeving waar alleen maar vette, zoute happen zijn, kan je het mensen niet kwalijk nemen dat ze voor de ongezonde optie gaan.”

De omgeving waar De Ridder op doelt, is station Utrecht Centraal. Toen vastgesteld was dat dit gebied de plek was waar de doelgroep van hun onderzoek veel komt, en gezond voedsel juist daar niet voor het oprapen lag, was het idee geboren: een pop-up kraam met gezonde snacks. Het plan werd voorgelegd aan de gemeente. Die zag er heil in. Toen stak de volgende uitdaging de kop op: om met iets gezonds en lekkers voor de dag te komen.

“Mensen denken dat gezond eten niet lekker is”, legt de Ridder uit. “Het heeft ons een jaar gekost om met allerlei partners tot iets te komen. We zijn zelf geen voedingskundigen, dat hebben we uitbesteed aan een voedselconsultancy die het concept heeft uitgedacht en gebrand.” Met verschillende koks perfectioneerden ze het recept. Het resultaat van de zoektocht naar de perfecte snacks - een zoektocht die bijna een jaar duurde - is een taartje op basis van appel, en één gevuld met ratatouille, voor 2,50 euro per stuk. Samen met Caroline Schlinkert staat de Ridder aan de wieg van het experiment. Daarnaast werken ze met een voedingskundige epidemioloog en een psycholoog. Ook werd samengewerkt met een sociaal geograaf. Die stelde vast waar de doelgroep veel komt in Utrecht.

Het vooronderzoek voor dit project is uitgevoerd in Transwijk en Kanaleneiland. Waarom daar?
We wilden focussen op de kansarmere wijken, daar eten mensen ongezonder dan in wijken waar mensen hoog opgeleid zijn. Daarom heeft de geograaf met GPS-tracking gewerkt: waar gaan de mensen uit deze wijken naartoe? We zijn niet met de foodcar in Kanaleneiland gaan staan, omdat bleek dat mensen die daar wonen de wijk uit gaan om naar school te gaan en te werken. Mensen die in de wijk blijven kopen iets in de supermarkt en gaan weer naar huis. Daarom hebben we Utrecht Centraal als ‘epicentrum’ gekozen voor ons project.”

Waar trekt u tegen ten strijde?
“We weten dat veel mensen overgewicht hebben. Ruim 50 procent in Nederland. Deze mensen geven aan dat ze gezonder willen eten, alleen het lukt ze niet goed. Omdat het heel moeilijk is om altijd gezond te eten als je omgeven wordt door shoarma, friet, gevulde- en roze koeken. Ons onderzoek wil aantonen laat zien dat als je een gezonde omgeving creëert, het makkelijker wordt voor mensen om een gezonde keuze te maken. We stellen mensen in staat te handelen naar wat ze zelf belangrijk vinden.”

Is een mens dan zo’n speelbal van omgeving?
“Ik zou niet zeggen dat de mens een speelbal is. Maar in de literatuur wordt er gesproken over motivation en opportunity. Je moet motivatie hebben, maar ook gelegenheid. Je ziet dat ook als mensen oprecht gemotiveerd zijn, ze er toch niet in slagen te doen wat ze willen. Soms zijn ze niet realistisch, plannen ze te weinig of laten ze het erop aankomen. Iemand kan ’s ochtends de motivatie hebben die dag gezond te eten, maar als ze na een dag afgedraaid uit een lange vergadering komen niet meer. Veel mensen overschatten hun wilskracht, en laten het alleen daarop aankomen. Wilskracht is een groot goed, maar niet de beste strategie om je leven te veranderen.”

Wat is dan wel de beste strategie?
“Slimme routines inbouwen. Zelfs wilskrachtige mensen worden op een gegeven moment moe, of hebben hun aandacht er niet bij. Dan verdwijnt die wilskracht. Je kan veel beter ervoor zorgen dat je niet in verleiding gebracht wordt, in plaats van het idee: ‘ik moet sterk zijn en ik zie wel.’ Dan gaat het vaak mis.”

Op een plek als de AH To Go heb je toch naast kaasbroodjes toch ook fruitsalades, volkoren broodjes en gezonde sandwiches?
“Ik kom niet zo vaak in de AH to go. Maar een journalist van de NRC die me interviewde, was er geweest, en constateerde dat er inderdaad appels lagen. Dat is al een hele stap. Maar dan moet je wel eerst langs het schap met paaseitjes. Wij hebben onderzoek gedaan bij de kiosken van NS. Daar kwamen veel klachten over binnen, omdat er niet genoeg gezond aanbod was. Toen zijn ze appels gaan verkopen, maar die lagen ergens te verschrompelen op een plank driehoog. Toen hebben we bij de kassa, waar mensen impulsaankopen doen, gezonde snacks neergelegd. Dan wordt het wel gekocht.”

Is de strijd aangaan met vetten en suikers niet een bij voorbaat verloren strijd?
“Er is op dit moment een oneerlijke concurrentie. Als het in de media over dit project gaat heeft men het vaak over: ‘Appel versus kroket – wie wint?’ Dan wint de kroket natuurlijk. Maar als je een fruitsalade van een appel maakt, vinden mensen het al aantrekkelijker. Dan is de concurrentie eerlijker.”

Wat hoopt u uiteindelijk te bereiken?
“We hopen dat als mensen de gelegenheid krijgen een betere snack te kopen, ze dat ook gaan doen. En we hopen dat dit hun houding ten opzichte van gezond voedsel gaat veranderen, en ze ook op andere plekken zo gaan eten. En dat ze niet ons taartje gaan compenseren met een kroket, dan is het faliekant mislukt.”

Hoe ziet uw ideale Utrecht Centraal eruit? Moet er een bepaald percentage ‘gezonde’ voedselaanbieders zijn?
“Ik vind niet dat we een vet – of frietvrij station moeten hebben. Maar er moet wel een reëel aanbod van gezonde producten komen. Onlangs bleek uit onderzoek dat in het stationsgebied een toename was van 40 procent eetgelegenheden die ongezonde snacks verkopen. Ik denk dat de gemeente ernaar moet streven dat er een evenredig aanbod aan gezond en minder gezond eten komt.” 

Hebt u zelf op eetgebied een guilty pleasure?
Lachend: “Ik ben wel een beetje een avondeter, dus ik moet opletten dat ik vlak voordat ik naar bed ga mezelf niet beloon met een stukje kaas.”